Wereldgeschiedenis

„Het is niet langer de bedoeling van de geschiedenisdidactiek om leerlingen zoveel mogelijk vergeetbare kennis bij te brengen vanuit een vaste canon. Het vraagt en denkt veeleer na over hoe leerlingen vragen, denkwijzen, werkwijzen en inhouden van de geschiedenis kunnen leren die voor hen op school belangrijk zijn, om zo hun herinneringsvermogen te vergroten en ze te verbinden met een historisch verlichte sociale verbeelding.“ (Bergmann et al. 2003, 3)

Dit citaat illustreert de poging om historische kennis te heroverwegen om leerlingen te helpen hedendaagse processen en problemen beter te begrijpen in een wereld waarin „het globale steeds meer doordringt in het lokale“ (Forster/Popp 2003, 5). Dit is waar wereldgeschiedenis om de hoek komt kijken met zijn macroperspectief. Volgens Conrad probeert wereldgeschiedenis of global history nationale geschiedenissen en hun gesloten ruimten te overwinnen om „transnationale processen, uitwisselingsrelaties, maar ook vergelijkingen binnen het kader van mondiale contexten“ beter weer te geven en te begrijpen (Conrad 2013, 9).

Wat is wereldgeschiedenis?

Voor veel auteurs zijn de termen wereldgeschiedenis en wereldgeschiedenis zodanig naar elkaar toegegroeid dat er sprake is van synoniemen (vgl. Sieder/Langthaler 2010, 9), wat ook in het vervolg van deze tekst wordt aangenomen. Meer in het algemeen verwijst global history naar een vorm van historische analyse waarbij fenomenen, gebeurtenissen of processen in een mondiale context kunnen worden geplaatst (vgl. Conrad 2013, 9). De onderlinge verbindingen van de geglobaliseerde wereld vormen het uitgangspunt van wereldgeschiedenis met een focus op de uitwisseling tussen „dingen, mensen, ideeën en instellingen“ (Conrad 2013, 9). Hedendaagse wereldgeschiedenis stelt de oriëntatie van het geschiedeniscurriculum en de nationaal-historische oriëntatie in vraag en wordt vooral gekenmerkt door het analyseren van globaliseringsprocessen en door studenten in staat te stellen een macroperspectief op mondiale problemen te ontwikkelen (cf. Forster/ Popp, 5).

Een studie van wereldgeschiedenis hoeft echter helemaal niet mondiaal te zijn. Conrad beschrijft dat „het […] mondiaal kan zijn, maar afhankelijk van het onderwerp of de vraag […] hoeft het niet de hele wereld te omvatten“ (Conrad 2013, 10). (Conrad 2013, 10). De belangrijkste inzichten of vragen zouden voortkomen uit de raakvlakken van lokale en globale niveaus en „hun lokale manifestatie“ (Conrad 2013, 10). Op de onderwijsserver van de deelstaat Baden-Württemberg wordt wereldgeschiedenis gezien als een jong gebied van historische studies dat ook in andere disciplines steeds meer aandacht krijgt. De kwintessens van deze jonge benadering zou de verandering van perspectief zijn, weg van de eurocentrische en westerse focus naar een bewustzijn van niet-Europese culturen (vgl. Marks 2006, 178-180). Een precieze definitie van wereldgeschiedenis is echter nauwelijks mogelijk, omdat de benaderingen op verschillende momenten in de tijd beginnen. Dit blijkt ook uit het project big history, dat begint met de oerknal (vgl. Conrad/Eckert 2007, 25).

Hier wordt duidelijk dat hoewel de benaderingen voor wereldgeschiedenis en wereldgeschiedenis vergelijkbaar zijn in hun macroperspectief, de ruimtelijke en temporele reikwijdte van dit perspectief per benadering sterk kan verschillen, zodat een uniforme en precieze definitie van dit veld onmogelijk lijkt (vgl. Conrad/Eckert 2007, 25). Simon schrijft het volgende over de vraag wat Big History is:

„Big History is een jong, transdisciplinair veld, waarin geleerden uit diverse academische disciplines proberen zin te geven aan het verhaal dat verteld wordt door het geheel van menselijke kennis.“ (Simon 2015, 2)

Alleen al de reikwijdte en interdisciplinariteit van deze definitie verschilt aanzienlijk van benaderingen die ’slechts‘ globaliseringsprocessen of mondiale contexten in beeld willen brengen en begrijpelijker willen maken. In de big history benadering worden wetenschappelijke bevindingen in de context van de menselijke geschiedenis en beschaving geplaatst en ingebed in een ‚verhaal‘: „And it is bound together with the art of storytelling that is the province of the humanities“ (Simon 2015, 2).

Volgens Conrad en Eckert daarentegen zijn er binnen het veld van de wereldgeschiedenis vier brede perspectieven te onderscheiden die de afgelopen jaren zijn ontstaan: World Economy and World System, Civilisation Analyses, History of Globalisation en Postcolonial Studies (vgl. Conrad/ Eckert 2007, 15 e.v.). Volgens Sieder en Langthaler, aan de andere kant, omvat mondiale of wereldgeschiedenis „ook sociale en culturele vergelijkingen in de onderwijskunde […], in de politicologie, in sociaal en cultureel antropologisch onderzoek [en] in culturele studies“ (Sieder/ Langthaler 2010, 10).

Het wordt duidelijk dat er nog geen overeenstemming is bereikt rond de wetenschappelijke discussie over een definitie van global history omdat de verschillende benaderingen te veel van elkaar verschillen, aangezien „er [zijn] nauwelijks grenzen aan de mogelijke global-historical topics“ (Conrad 2013, 198). In het algemeen kan voor de tijdsdimensie worden gesteld dat de meeste benaderingen van de wereldgeschiedenis zich concentreren op de contexten van het ‚moderne tijdperk‘ en zich daarmee distantiëren van het project van een grote geschiedenis die begint bij de oerknal (vgl. Conrad/ Eckert 2007, 25). De kijk op de ruimtelijke dimensie van wereldhistorische of mondiaalhistorische benaderingen is niet altijd gericht op de hele wereld, veel meer speelt het „bewustzijn van mondiale verbanden“ (Conrad/ Eckert 2007, 27) een belangrijke rol tijdens de analyse.

Samenvatting

We kunnen stellen dat wereldgeschiedenis probeert het perspectief te verschuiven van een micro- naar een macroperspectief door zich te richten op mondiale onderlinge verbanden en deze proberen te onthullen. Volgens Conrad zijn er dan ook twee belangrijke mogelijkheden van wereldgeschiedenis. Enerzijds kan mondiale geschiedenis de weg vrijmaken voor een mondiaal historisch bewustzijn door zich te richten op internationale uitwisseling (vgl. Conrad 2013, 26). Anderzijds opent mondiale geschiedenis de mogelijkheid om de geschiedenis vanuit vogelperspectief te bekijken en zo een meer kritische blik op bepaalde ontwikkelingen te tonen (cf. Conrad 2013, 27). Dit gebied van de geschiedwetenschap zal waarschijnlijk ook aan belang winnen voor interculturele communicatie.

Literatuur

Bergmann, Klaus/ Mayer, Ulrich/ Pandel, Hans-Jürgen/ Schneider, Gerhard (2003): Over de reeks Forum Historisch Leren. In: Popp, Susanne/ Forster, Johanna (eds.): Curriculum Weltgeschichte – Globale Zugänge für den Geschichtsunterricht. Schwalbach, 3.

Christian, David (2011): David Christian – Gesamtgeschichte, 11 april. https://www.youtube.com/watch?v=yqc9zX04DXs [03.07.2019].

Conrad, Sebastian (2013): Globalgeschichte – Eine Einführung, München: Beck.

Conrad, Sebastian/ Eckert, Andreas (2007): Globalgeschichte, Globalisierung, mehr Modernen: Zur Geschichtsschreibung der modernen Welt. In: Conrad, Sebastian/ Eckert, Andreas/ Freitag, Ulrike, (eds.): Globalgeschichte – Theorien, Ansätze, Themen. Frankfurt am Main: Campus, 7-49.

Forster, Johanna/ Popp, Susanne (eds.) (2003): Curriculum Weltgeschichte – Globale Zugänge für den Geschichtsunterricht, Schwalbach: Wochenschau Verlag.

Marks, Robert B. (2006): The Origins of the Modern World: A Global World History, Stuttgart: Konrad Theiss.

Sieder, Reinhard/ Langthaler, Ernst (eds.) (2010): Globalgeschichte 1800-2010, Wenen/Keulen/Weimar: Böhlau.

Simon, Richard B. (2015): Wat is Big History. In: Simon, Richard B./ Behmand, Mojgan/ Burke, Thomas (eds.): Teaching Big History. Oakland: University of California Press, 1-20.