Wazige culturen

Als cultuur- en communicatiewetenschapper houdt Jürgen Bolten zich bezig met de vraag wat culturen eigenlijk zijn en hoe ze beschreven kunnen worden. Zijn concept van fuzzy culturen pleit voor een open, multi-gewaardeerd begrip van cultuur dat culturele ruimten opvat als dynamische netwerkstructuren. In navolging van de fuzzy logic van Lotfi Zadeh verwijst fuzzy naar toestanden die fuzzy blijven en dus logisch meerwaardig zijn (vgl. Bolten 2011, 2).

Van een tweewaardig naar een meerwaardig begrip van cultuur

Het tweewaardebegrip van cultuur in de eerste moderne tijd was gebaseerd op het idee dat elke natie haar eigen homogene groep vormde en dus als op zichzelf staand moest worden beschouwd. Volgens deze opvatting liepen culturele grenzen synchroon met geografische grenzen en kon de eigen collectieve identiteit met name worden geconstrueerd door afbakening van het vreemde. Binnen deze binaire logica konden factoren zoals religie, etniciteit of taal als cultureel worden geïnterpreteerd. De socioloog Ulrich Beck stelt deze interpretatie gelijk aan het beeld van een container (vgl. Bolten 2013, 2).

Netwerk

In de loop van de globalisering verloor deze definitie echter steeds meer haar aanspraak op realiteit. De container werd vervangen door het beeld van een intercultureel netwerk, dat volgens Bolten het unique selling point is van het veelzijdige begrip cultuur. Zijn definitie zorgt voor een verandering van perspectief, waarbij interculturele relaties van wederkerigheid worden voorgesteld in plaats van verschillen te benadrukken. Ieder individu is dus tegelijkertijd lid van verschillende collectieven, wat betekent dat het niet langer mogelijk is om te generaliseren, maar eerder om te spreken van relatieve gradaties van erbij horen. Dit geldt zowel op intercultureel als op intracultureel niveau. Als gevolg hiervan zijn vage culturen onderhevig aan voortdurende structurele veranderingsprocessen en kunnen ze alleen worden beschreven als open en heterogeen (vgl. Bolten 2011, 2-4).

Benadrukt moet worden dat Boltens concept van cultuur het eerste niet vervangt, maar omvat. In de meerwaardige denkwijze van het ‚en/en‘ wordt het tweewaardige ‚of/of‘ dus geïntegreerd. Deze relatie is vergelijkbaar met het taoïstische yin en yang, die ondenkbaar zouden zijn zonder het respectieve andere (vgl. Bolten 2011, 2). Het is omstreden of het meerwaardige concept van cultuur kan worden toegeschreven aan de tweede moderniteit of functioneert als een tussenstadium van de moderniteiten (vgl. Bolten 2013, 2).

Zoomen op

Het probleem met het multi-gewaardeerde concept van cultuur is dat de complexiteit in de toepassing ervan snel kan leiden tot een analytisch verlies van oriëntatie. Om dit te voorkomen raadt Bolten aan om eerst in te zoomen op het microniveau van een concreet veld van culturele actie en vervolgens uit te zoomen naar het macroniveau van structurele condities. Door herhaaldelijk tussen de twee perspectieven te schakelen, zou het gevaar van generalisatie kunnen worden beperkt, omdat de bevindingen al vanaf het begin in een relatief verband worden geplaatst. Vanuit microperspectief lijkt alles dus meestal veel heterogener dan vanuit macroperspectief (vgl. Bolten 2013, 3). Het Sandberg-model van Bolten dient als een verdere illustratie van de structureel-processuele aard van cultuur.

Literatuur

Bolten, Jürgen (2014): Fuzzy Sandberg – oder: (Wie) lassen sich Kulturen beschreiben? http://iwk-jena.uni-jena.de/wp-content/uploads/2019/03/2014_Fuzzy_Sandberg.pdf [12.03.2020].

Bolten, Jürgen (2013): Fuzzy Cultures: Consequences of an open and multi-valued concept of culture for conceptualisations of intercultural personnel development measures. http://iwk-jena.uni-jena.de/wp-content/uploads/2019/03/Bolten_2013_Fuzzy_Cultures.pdf [12.03.2020].

Bolten, Jürgen: Fuzziness and Multivalency (2011): „Interculturele competentie“ tegen de achtergrond van een open concept van cultuur. http://iwk-jena.uni-jena.de/wp-content/uploads/2019/03/2011_Unschaerfe_Mehrwertigkeit_Ik-Kompetenz_fuzzy.pdf [12.03.2020].

Bolten, Jürgen (2010): ‚Fuzzy Diversity‘ als Basis voor Interculturele Dialoogvaardigheden. http://iwk-jena.uni-jena.de/wp-content/uploads/2019/03/2010_FuzzyDiversity_EWE_Auernheimer.pdf [04.03.2020].