Vlucht

Vlucht beschrijft het vluchten uit een levenssituatie die als onaangenaam of bedreigend wordt ervaren, waarbij bescherming of toevlucht wordt gezocht (cf. Wahrig 2011, 534).

Vluchtelingenverdrag van Genève

Het internationaal recht maakt onderscheid tussen mensen die door bepaalde externe invloeden gedwongen worden om te vluchten en mensen die uit eigen beweging hun land verlaten op zoek naar betere vooruitzichten. Volgens artikel 1A van het Vluchtelingenverdrag van Genève wordt iemand als vluchteling beschouwd als hij of zij „zich buiten het land bevindt uit gegronde vrees voor vervolging om redenen van ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep of politieke overtuiging“ (UNHCR 2017, 2). In meer dan 120 staten wordt deze definitie van het Verdrag erkend als toepasselijk internationaal recht.

Oorlog en vervolging

Mensen verlaten hun huis om de meest uiteenlopende redenen. De belangrijkste vluchtoorzaak is oorlog en vervolging. In de meeste gevallen gaat het om interne burgeroorlogen waarin machtspolitieke conflicten tussen centrale regeringen en de gewapende oppositie of rivaliserende milities met geweld worden uitgevochten. In de afgelopen decennia zijn wereldwijd miljoenen mensen voor dergelijke oorlogen gevlucht of als etnische minderheid ontheemd geraakt. Deze oorlogen verschillen van de klassieke oorlogen. Nieuwe oorlogen worden uitgevochten tussen bevolkingsgroepen binnen een staat. In tegenstelling tot oorlogen die gericht zijn op het overwinnen van het leger van de tegenstander, zijn nieuwe oorlogen direct gericht tegen de burgerbevolking. „Hoewel in deze […] slechts één staat wordt getroffen, veroorzaken ze vaak grensoverschrijdende vluchtelingenstromen“ (Heintze 1999, 59).

Armoede en honger als oorzaak van vlucht

Daarnaast wordt armoede, vooral massale armoede, beschouwd als een structurele oorzaak van vlucht. In deze context speelt honger een grote rol. Hoewel er wereldwijd genoeg voedsel is om de hele bevolking te voeden, sterven steeds meer mensen aan voedingsgerelateerde ziekten. Armoedevluchtelingen zijn mensen „die vluchten of op zoek gaan naar betere levensomstandigheden als gevolg van de economische achteruitgang van staten of regio’s“ (Eid 1999, 70). In de regel verloopt de vlucht voor armoede in verschillende fasen. Eerst verlaten mensen hun voorouderlijk huis, dat hen onvoldoende of geen levenskansen biedt. Dan verhuizen ze naar de dichtstbijzijnde stad in hun eigen land. Daarna trekken ze naar naburige steden, naburige staten en andere regio’s in het zuiden. Als er geen levensverzekerde vooruitzichten worden geboden, zoeken ze hun toevlucht in de landen in het Noorden op zoek naar werk en financiële middelen van bestaan (cf. Eid 1999, 70).

Bevolkingsgroei als oorzaak van vlucht

Een andere oorzaak van vlucht is de wereldwijde bevolkingsgroei, die leidt tot een verslechtering van de levensomstandigheden. Hoewel sommige westerse geïndustrialiseerde landen een hogere bevolkingsdichtheid hebben dan sommige ontwikkelingslanden, vormt de bevolkingsgroei vooral voor ontwikkelingslanden een grote uitdaging. In verhouding tot hun bevolkingsdichtheid hebben ze veel te weinig middelen om een menswaardig bestaan te leiden (zie Eid 1999, 76).

Schending van mensenrechten

Tot de universele mensenrechten behoren het recht op respect voor het leven, het verbod op dienstbaarheid, slavernij en foltering, bescherming tegen willekeurige vrijheidsberoving en het verbod op discriminatie op grond van ras of godsdienst (cf. Maier-Borst 1999, 97). Een schending van deze mensenrechten leidt er vaak toe dat mensen veiligheid zoeken in andere gebieden.

Milieuvluchtelingen

Naast oorlog en vervolging, honger en armoede en mensenrechtenschendingen, wordt ook aantasting van het milieu beschouwd als een oorzaak van vlucht. Overmatige milieuvervuiling kan getroffen gebieden ongeschikt of zelfs onbewoonbaar maken. De nu grotendeels verlaten omgeving van de kernreactor in Tsjernobyl, Oekraïne, is het bekendste voorbeeld. Maar ook resten van pesticiden of de neerslag van vervuilende stoffen kunnen een land onbewoonbaar maken. Veel meer milieuvluchtelingen ontstaan door de sluipende aantasting van het milieu, die hand in hand gaat met het voorkomen van het gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Door de mens veroorzaakte natuurrampen zoals klimaatverandering kunnen gebieden ook onbewoonbaar maken, zodat vluchten vaak de enige oplossing is (zie Biermann 1999, 87 e.v.).

Literatuur

Biermann, Frank (1999): Stirbt die Natur, flieht der Mensch. Milieuvernietiging als oorzaak van vluchten. In: Hutter, Franz-Joseph/ Mihr, Anja/ Tessmar, Carsten (eds.): Menschen auf der Flucht. Opladen: Leske + Budrich, 87-95.

Eid, Uschi (1999): Armoede, honger, overbevolking. In: Hutter, Franz-Joseph/ Mihr, Anja/ Tessmar, Carsten (eds.): Menschen auf der Flucht. Opladen: Leske + Budrich, 69-86.

Heintze, Hans-Joachim (1999): Kriege, Flucht Vertreibung. In: Hutter, Franz-Joseph/ Mihr, Anja/ Tessmar, Carsten (eds.): Menschen auf der Flucht. Opladen: Leske + Budrich, 59-68.

Maier-Borst, Michael (1999): Mensenrechtenschendingen als oorzaak van vlucht. In: Hutter, Franz- Joseph/ Mihr, Anja/ Tessmar, Carsten (eds.): Menschen auf der Flucht. Opladen: Leske + Budrich, 97-112.

UNHCR (2017): Verdrag betreffende de status van vluchtelingen van 1951. Protocol betreffende de status van vluchtelingen van 31 januari 1967: https://www.uno- fluechtlingshilfe.de/uploads/media/GFK_Pocket_2015_01.pdf [26.03.2020].

Wahrig, Gerhard (2011): Wahrig Deutsches Wörterbuch. 9e ed. Gütersloh/München: Wissen Media.