Tożsamość

„Tylko na tle skonsolidowanej własnej tożsamości możliwe staje się prawdziwe zaangażowanie się w obcość Innego“. (Rosa 2007, 49)

Etymologia

Tożsamość pochodzi od łacińskiego słowa identitas i oznacza „absolutną identyczność“ (Rosa 2007, 47). Socjolog Hartmut Rosa analizuje ten termin w różnych kontekstach i formach. W swoim eseju Tożsamość wyjaśnia, że w matematyce i logice „odzwierciedla relację doskonałej identyczności [jaką] obiekt ma z samym sobą i tylko z samym sobą“. (Rosa 2007, 47) Jeśli chodzi o istotę istot ludzkich, tożsamość charakteryzuje się wyjątkowością i rozpoznawalnością każdej jednostki. Stanowi ona podstawę kształtowania się indywidualnej osobowości. Według Rosy, używanie języka i uczestnictwo w kulturze są „podstawą wszelkiej komunikacji międzykulturowej […] i zrozumienia“ (Rosa 2007, 47).

Trzy aspekty tożsamości

W swojej książce Intercultural Communication kulturoznawczyni Edith Broszinsky-Schwabe dzieli tożsamość osób zaangażowanych w wymianę międzykulturową na trzy aspekty: Pierwszym i najważniejszym jest tożsamość osobista, która jest ściśle związana z wyglądem zewnętrznym danej osoby. Zachowanie, język i zapach odgrywają istotną rolę w pierwszym spotkaniu. Na drugim miejscu znajduje się tożsamość społeczna (tożsamość grupowa, tożsamość „my“, tożsamość zbiorowa). Tutaj jednostka nabywa charakterystyczne cechy kulturowe, a tym samym zaznacza swoją przynależność do grupy, z którą się identyfikuje. Ponadto Broszinsky-Schwabe wyróżnia tożsamość społeczną w różnych obszarach tożsamości, takich jak rodzina, grupa wiekowa, zawód, religia itp. (por. Broszinsky-Schwabe 2011, 44).

Tożsamość kulturowa jako trzeci aspekt opisuje poszczególne osoby lub grupy, które kierują się „podobieństwami językowymi, normami wspólnego życia, orientacjami ideologicznymi i religijnymi, tradycjami artystycznymi i naukowymi, umiejętnościami sportowymi i rzemieślniczymi, wspólnymi ideałami i wartościami [orient]. Podobieństwa w sposobie życia przejawiają się na przykład w zachowaniach mieszkaniowych i osadniczych, nawykach żywieniowych, modzie, manierach, symbolach, festiwalach i uroczystościach“. (Broszinsky-Schwabe 2011, 46)

Wizerunek własny – wizerunek zewnętrzny

Kontakty między różnymi kulturami są obecnie bardziej intensywne niż kiedykolwiek. Utrzymanie tożsamości jest zatem wyzwaniem. Jak wyjaśnia Broszinsky-Schwabe, każda indywidualna kultura z jej znakami, symbolami, tradycjami, wzorcami zachowań i systemami wartości ma wpływ na kształtowanie tożsamości danej osoby (por. Broszinsky-Schwabe 2011, 46). Staje się to szczególnie wyraźne w konfrontacji z obcą kulturą lub podczas integracji w obcym kraju.

Psycholog Annekatrin Hoppe bada w tym kontekście, w jakim stopniu znany wcześniej obraz siebie zmienia się w nowym środowisku. W swoim eseju „So war ich nicht, so bin ich nicht!“ (Nie byłem taki, nie jestem taki) wyjaśnia, że podczas próby integracji z obcym środowiskiem, znane wzorce zachowań i punkty widzenia, a także cechy, które w przeciwnym razie pozostałyby ukryte, stają pod znakiem zapytania (por. Hoppe 2013). Własny wizerunek, który wyrósł ze znanego środowiska kulturowego, nie pasuje już do wizerunku obcego. To z kolei prowadzi do „niepewności własnej tożsamości“ (Hoppe 2013, 176).

Globalizacja

Na rozwój tożsamości wpływa zarówno pozytywnie, jak i negatywnie ciągła zmiana kultur. Zmiany w kulturach wskazują na fakt, że „kultura [jest] przenośna, jest ładunkiem jej nosicieli“. (Groh 2003, 172) W tym względzie Groh zauważa w swoim artykule Identity Change – Globalisation and Cultural Inductions, że globalizacja powoduje destabilizację rdzennych, autonomicznych kultur, które są narażone na kultury przemysłowe. Ze względu na „lukę dominacji“ (Groh 2003, 162), kultury są częściowo lub całkowicie wymazywane, pozbawiając ludzi możliwości kształtowania indywidualnych tożsamości (por. Groh 2003, 177).

Literatura

Broszinsky-Schwabe, Edith (2011): Komunikacja Międzykulturowa. Nieporozumienia – Zrozumienie. Wiesbaden: Springer.

Groh, Arnold (2003): Identity change. Globalizacja i indukcje kulturowe. W: Kimminich, Eva (red.): Welt Körper Sprache. Perspektywy kulturowych form percepcji i reprezentacji. Tożsamość kulturowa. Constructions and Crises. Vol. 3. Frankfurt am Main: Peter Lang, 161-185.

Hoppe, Annekatrin (2013): So war ich nicht, so bin ich nicht. O wpływie środowiska kulturowego na własną tożsamość. W: Kumbier, Dagmar/ Schulz von Thun, Friedemann (red.): Intercultural Communication: Methods, Models, Examples. 6 ed. Reinbek bei Hamburg: Rowohlt, 170-186.

Rosa, Hartmut (2007) Identity. W: Straub, Jürgen/ Weidemann, Arne/ Weidemann, Doris (red.): Handbuch interkulturelle Kommunikation und Kompetenz. Podstawowe pojęcia – teorie – obszary zastosowań. Stuttgart: Metzler, 47-56.