Tolerancja na niejednoznaczność

Kompetencje międzykulturowe zaliczane są do obszaru kompetencji społecznych. Kompetencja społeczna umożliwia adekwatne zaistnienie w środowisku kulturowym. Kompetencja międzykulturowa sprzyja również zdolności do interakcji w środowisku pozakulturowym. Osoba jest określana jako „kompetentna społecznie“, jeśli jest w stanie wchodzić w interakcje z osobami z obcych kultur. Osiąga się to dzięki temu, że ludzie są w stanie uchwycić percepcje i idee swoich odpowiedników. Własne zachowania społeczne powinny być kwestionowane z perspektywy obcej kultury i w razie potrzeby korygowane. Nie należy wykluczać własnych wyobrażeń o wartościach i normach, lecz elastycznie dostosowywać je do sytuacji.

Kulturowo rodzimy i kulturowo obcy

Warunkiem koniecznym jest świadomość istnienia specyficznych i niespecyficznych kulturowo wzorców zachowań, jak również gotowość do refleksji i zmiany własnych wartości. Kompetencja społeczna i międzykulturowa są powszechnie uważane za możliwe do nauczenia się, przy czym zakłada się, że we wczesnej socjalizacji powstają podstawy, które mają decydujący wpływ na rozwój kompetencji międzykulturowej. Nabywanie kompetencji międzykulturowej nie ogranicza się zatem do wiedzy o danym kraju, znajomości języka obcego, zwyczajów kulturowych czy wzorców zachowań. Kompetencja międzykulturowa powinna uwrażliwiać ludzi na postrzeganie, refleksję i kwestionowanie własnej kultury. W tym celu jednostka musi zrozumieć swoją kulturę i wynikające z niej wzorce działania (por. Derboven/ Kumbruck 2005, 6 f.). Kühlmann wskazuje siedem wymagań jako podstawowy warunek osiągnięcia kompetencji międzykulturowej. W pierwszej kolejności wymienia tolerancję niejednoznaczności (por. Kühlmann 1995, 36).

Tolerancja niejednoznaczności – co to takiego?

W celu lepszego zdefiniowania kompetencji międzykulturowej opracowano różne modele, z których większość opiera się na listach określonych cech osobowości. W większości modeli kompetencji międzykulturowej jako istotny aspekt wymienia się tolerancję wieloznaczności (por. Straub/ Weidemann/ Weidemann 2007, 42 f.).

Termin ambiguity pochodzi z języka łacińskiego i oznacza wieloznaczność. Zatem tolerancja wieloznaczności opisuje kompetencję do rozpoznawania wieloznaczności i sprzeczności oraz tolerowania niepewności, która może z nich wynikać (por. Derboven/ Kumbruck 2005, 6).

Oczekiwania kulturowe

W spotkaniach międzykulturowych zawsze pojawiają się nowe sytuacje, które są sprzeczne z własnymi oczekiwaniami kulturowymi. Te nieścisłości mogą stanowić duże obciążenie dla partnerów komunikacyjnych. Dystans fabularny i empatia mogą pomóc w dostrzeżeniu i wyrażeniu tych sytuacji (por. Krappmann 1973, 150).

Interaktorzy muszą najpierw „dostosować się do siebie we wzajemnych oczekiwaniach“ (Krappmann 1973, 151) i wynegocjować nowe warunki interakcji. W konsekwencji potrzeby interaktantów nie mogą być już w pełni zaspokojone. W tym procesie „wszyscy partnerzy interakcji […] starają się w każdej sytuacji zachować i zaprezentować tożsamość, która trzyma się ich specyfiki“ (Krappmann 1973, 151).

Akceptowanie rozbieżności

Warunkiem uczestnictwa w interakcjach jest zachowanie tożsamości jednostek i jednoczesne wyrażenie różnorodności oczekiwań. Zasadniczo interakcja z innymi ludźmi wiąże się z zaspokojeniem potrzeb emocjonalnych. W celu zaspokojenia przynajmniej niektórych z tych potrzeb ludzie wchodzą w interakcje. Muszą zaakceptować wynikające z nich rozbieżności i niezgodności, ponieważ są one nieodłącznym elementem każdej relacji interakcyjnej (por. Krappmann 1973, 151). W tym kontekście staje się bardzo jasne, że „jednostka […] nie może uniknąć ambiwalencji“ (Krappmann 1973, 152).

Według Krappmanna tolerancja niejednoznaczności to zdolność do tolerowania sprzecznego zaangażowania w rolę i struktur motywacyjnych zarówno u siebie, jak i u partnerów interakcji (por. Krappmann 1973, 155). Tolerancja wieloznaczności otwiera więc przed jednostką możliwości interakcji, zwłaszcza w przestrzeni międzykulturowej. Jednocześnie zmniejsza niepokój, dając jednostce do zrozumienia, że może ona zachować równowagę między różnymi normami i motywami nawet w „bardzo sprzecznych sytuacjach“ (Krappmann 1973, 155).

Kształtowanie tożsamości

W konsekwencji tolerancja niejednoznaczności jest nie tylko ważną kompetencją w spotkaniach międzykulturowych, ale także istotną dla kształtowania się tożsamości jednostki. W rozwoju swojej tożsamości osobistej jednostka jest wielokrotnie zmuszana do „syntezy sprzecznych identyfikacji“ (Krappmann 1973, 167). Bez „niej [tolerancji dla niejednoznaczności] nie można wyobrazić sobie żadnej tożsamości ego, ponieważ musi ona artykułować się balansując pomiędzy aspiracjami i w ramach wspólnego systemu symboli“ (Krappmann 1973, 167).

Każda osoba musi pogodzić się z faktem, że oczekiwania i potrzeby nie zawsze się pokrywają oraz że istnieją luki pomiędzy osobistymi doświadczeniami a ogólnie obowiązującymi systemami wartości. Jeśli jednostka zaprzecza lub tłumi te niejednoznaczności, nie może rozwinąć tożsamości, a tym samym nie może reprezentować swojego szczególnego punktu widzenia w interakcjach (por. Krappmann 1973, 167).

Literatura

Derboven, Wibke/ Kumbruck, Christel (2005): Interkulturelles Training Trainingsmanual zur Förderung unterkultureller Kompetenz in der Arbeit. Heidelberg: Springer Verlag.

Krappmann, Lothar (1973): Soziologische Dimension der Identität. Strukturelle Bedingungen für die Teilnahme an Interaktionsprozessen. 3. Auflage. Stuttgart: Klett.

Kühlmann, Torsten (1995): Mitarbeiterentsendung ins Ausland – Auswahl, Vorbereitung, Betreuung und Wiedereingliederung. Göttingen: Verlag für Angewandte Psychologie.

Straub, Jürgen/ Weidemann, Arne/ Weidemann, Doris (Hrsg.) (2007): Handbuch interkultureller Kommunikation und Kompetenz. Grundbegriffe – Theorien – Anwendungsfelder. Stuttgart: J. B. Metzler.