Secularisatie

De term secularisatie is niet duidelijk gedefinieerd, maar wordt wel betwist. Het komt van het Latijnse woord saeculum en betekent „tijdperk“, „eeuw“, maar ook „wereld“ of „werelds (gezind)“ (DWDS 2019). Een mogelijke omschrijving is die van secularisatie als een wereldbeeld waarin het idee van een God als sturende macht, „is vervangen door een idee waarin de mens zelf de bron, grond en norm van kennis en handelen is“ (Raes 1986, 31). Secularisatie betekent dus dat „de kerken niet langer een geestelijke autoriteit bieden die de sociale structuren als geheel regelt“ (Valadier 1986, 35), maar dat „de mens […] de maat van alle dingen wordt“ (Schrey 1981, 4). Dit is de situatie in Duitsland vandaag de dag, net als in de meeste geïndustrialiseerde landen van de wereld. „Onze cultuur is gebaseerd op moderne natuurwetenschappen en vindt daarin haar uitdrukking“ (Raes 1986, 13).

Begin van de secularisatie

We mogen niet vergeten dat „onze hedendaagse samenleving zeker niet pas nu seculariseert“ (Raes 1986, 13). „Sinds de Renaissance is het niet langer vanzelfsprekend dat de seculiere macht zijn rechtvaardiging vindt in de godsdienst“ (Valadier 1986, 37). Al sinds de ontwikkeling van de wetenschappen, die het geloof tegenover iets anders stellen, is er sprake van secularisatie. „Verklarende modellen van de wereld gebaseerd op natuurwetenschap […] bestaan […] al drie en een halve eeuw“ (Raes 1986, 14). Deze zijn verder uitgewerkt en verdiept en sinds de „19e eeuw is ten slotte […] de gehele zintuiglijk waarneembare werkelijkheid, inclusief de mens zelf, object van wetenschappelijke analyse“ (Raes 1986, 14).

Uiteindelijk bereikt de wetenschap zo’n hoge status dat „[al] wat niet wetenschappelijk bewezen kan worden […] systematisch wordt afgedankt en geëlimineerd“ (Raes 1986, 17 e.v.). Secularisatie kan bijvoorbeeld gezien worden als „het resultaat van de verhouding van de mens tot de mens en tot de natuur“ (Valadier 1986, 36). Hiervoor is geen religie nodig, maar „[d]e antropologie neemt de plaats in van de theologie“ (Schrey 1981, 4).

In de loop der tijd is de secularisatie echter altijd op weerstand gestuit en is ze gevormd door vele historische gebeurtenissen (vgl. Schrey 1981, 2). Sommige mensen voelden zich bijvoorbeeld bedreigd door het verlies van een vermeende absolute zekerheid van de ‚geloofswaarheid‘ (vgl. Schrey 1981, 1 e.v.). Daarnaast is ook de secularisatie zelf veranderd, bijv. Schrey beschrijft: „Secularisatie als de secularisatie van christelijke concepten verandert in secularisme als een zich afkeren van de christelijke oorsprong.“ (Schrey 1981, 5)

Waarden en normen vandaag de dag

De secularisatie van een samenleving betekent niet dat deze vrij is van waarden en normen. Zelfs in een niet-religieuze context wordt „wat erkend, aanbevolen, gerespecteerd en […] de besluitvormings- en oriëntatienorm voor sociaal handelen“ (Raes 1986, 27). Er zijn dus sociale regels, zelfs daar waar secularisatie de overhand heeft gekregen. Secularisatie heeft tot gevolg gehad dat „die sociale waarden duidelijk voorrang krijgen“ (Raes 1986, 28) boven religieuze waarden. Deze sociale waarden worden niet gegeven door een hogere macht, maar zijn in zekere zin een „overeenkomst van de burgers“ (Valadier 1986, 36). Als gevolg hiervan bevindt de menselijke samenleving zich nu in een „permanent conflict over de gemeenschappelijke grondslagen van handelen“ (Valadier 1986, 40). Dit is ook zichtbaar in de huidige maatschappij, die „duidelijk al het resultaat is van secularisatie“ (Raes 1986, 33).

Niet alle religie is echter zomaar verdwenen. Religies zijn nog steeds aanwezig, maar zijn en worden „verbannen naar de privésfeer van het individu of het gezin“ (Raes 1986, 11). Als gevolg van de secularisatie hebben ze dus geen directe invloed meer op de staat en de politiek.

Literatuur

DWDS – Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache (ed.): Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. https://www.dwds.de/wb/s%25C3%25A4kularisieren [02.02.2019].

Raes, Jean (1986): Secularisatie. In: Kerber, Walter (red.): Secularisierung und Wertewandel. Analyses en beschouwingen over de sociale situatie in Europa. München: Peter Kindt, 11-34 (= Fragen einer neuen Weltkultur. Publicaties van het onderzoeks- en studieproject van de Rottendorf Stichting aan de School voor Wijsbegeerte, deel 2).

Schrey, Heinz-Horst (1981): Inleiding. In: ders. (Ed.): Secularisatie. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1-48 (= Wege der Forschung, Vol. CDXXIV).

Valadier, Paul (1986): Kritische vragen over secularisatie. In: Kerber, Walter (red.): Secularisierung und Wertewandel. Analyses en beschouwingen over de sociale situatie in Europa. München: Peter Kindt, 35-52 (= Fragen einer neuen Weltkultur. Publicaties van het onderzoeks- en studieproject van de Rottendorf Stichting aan de School voor Wijsbegeerte, deel 2).