Het rugzakmodel is een van verschillende culturele modellen die „[…] cultureel verankerde waarden en denkpatronen evenals hun artefacten op een algemene – d.w.z. aanvankelijk niet cultuurspecifieke – manier verklaart“ (Agha-Alikhani 2012, 102) op een schematisch vereenvoudigde manier.
Individueel en situationeel
Het stelt cultuur voor als een ͵backpackʹ. Het individu draagt zijn culturele kennis mee in zijn persoonlijke bagage, waarin zijn eigen culturele, individuele en sociale achtergronden symbolisch tot uitdrukking komen. Niet de cultuur, maar het individu zelf beslist over de flexibele, situationele omgang met de inhoud van de „culturele rugzak“ (Roth 2011, 20). De inhoud van de rugzak kan in de loop van het leven en met groeiende ervaringen worden uitgebreid, in die zin dat het individu waarden en houdingen kan aannemen die verder gaan dan de gestandaardiseerde elementen van een cultuur en die meer verwant zijn aan een vreemde cultuur (cf. ibid.). Het model probeert metaforisch de „culturele complexiteit in de samenleving uit te leggen op een manier die trouw is aan het leven en zo authentiek mogelijk“ (ibid. 21) en de eigen culturele horizon te verbreden door het bewustzijn over de veronderstellingen van het model te vergroten.
Onderscheid van het ijsbergmodel
De rugzakmetafoor is een verdere ontwikkeling van Hemingways ijsbergmodel (zie het ijsbergmodel van cultuur). Het blijft uitgaan van de opdeling in zichtbare en onzichtbare culturele elementen (cf. Roth 2011, 20). Deze zichtbare artefacten (uiterlijk, handelingen, taal, gedrag) worden percepta genoemd, terwijl de onzichtbare elementen van cultuur (waarden, normen en attitudes) concepta worden genoemd (Agha-Alikhani 2012, 102). De culturele rugzak en de inhoud ervan zijn ondoorzichtig, wat betekent dat de culturele uitrusting, de concepta, pas zichtbaar worden tijdens intensieve interculturele communicatie.
Veranderlijke grootte
Het grote verschil met het ijsbergmodel is dat cultuur wordt gezien als een „veranderlijke grootheid“ (Roth 2011, 20) en dat elke nieuwe ervaring, elke nieuwe ontmoeting en elke nieuwe situatie ons handelen beïnvloedt en zo ons culturele bezit verrijkt. Terwijl cultuur in het rugzakmodel wordt gezien als een open (toe-eigening en actie) proces (cf. ibid.), wordt cultuur in het ijsbergmodel voorgesteld als tijdloos en eendimensionaal, wat de indruk wekt dat individuen „bepaald worden door hun culturele omgeving op de manier van eenrichtingsverkeer“ (ibid.) en overeenkomen met een statisch cultureel portret. De twee modellen spreken elkaar echter niet tegen. Integendeel, ze kunnen in bepaalde multiculturele contexten met elkaar in verband worden gebracht (vgl. ibid.). In dergelijke confrontaties is het gepast om het statische concept van cultuur van het ijsbergmodel, „dat voorspelbare handelingen oproept die worden waargenomen als ͵Duitsʹ, ͵Russischʹ of ͵Japansʹ“ (ibid. 21), in verband te brengen met het open concept van cultuur van het rugzakmodel, „dat [zonder vast cultureel portret] flexibel reageert op de vereisten van de betreffende situatie“ (ibid.).
Literatuur
Agha-Alikhani, Barbara (2012): Culturele modellen. In: Barmeyer, Christoph (red.): Taschenlexikon Interkulturalität. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 102-104.
Roth, Juliane (2011): Eigene Kultur. In: Roth, Juliane/ Köck, Christoph (eds.): Interkulturelle Kompetenz. Handboek voor volwassenenonderwijs. 2e herziene editie. Stuttgart: EduMedia, 19-21.