Rasizm

Etymologia słowa rasa nie jest jasna. Trzy możliwości z łaciny są pochodnymi słowa ratio „natura, esencja“, radix „korzeń“ lub generatio „prokreacja“. Wszystkie warianty można pogodzić z dzisiejszym rozumieniem tego terminu. Termin rasizm powstał w XX wieku, a dokładniej w latach 1920/30 (por. Zerger 1997, 19 u. 80).

Duden definiuje rasizm jako ideologiczne uzasadnienie dyskryminacji rasowej. Ludzie lub grupy ludności o określonych cechach biologicznych są z natury lepsi lub gorsi od innych pod względem ich kulturowych osiągnięć (por. Duden 2007, 879).

Inna definicja opisuje rasizm jako jednostronne i skrajne zniekształcenie rzeczywistości w sensie przesadnego obrazu siebie i lekceważącego obrazu innych (por. Geulen 2007, 7).

Konceptualne rozgraniczenie

Jaka jest różnica między rasizmem a ksenofobią lub prawicowym ekstremizmem? Rasizm jest rozumiany jako ucisk lub nierówne traktowanie oparte na biologicznych, genetycznych różnicach. Zewnętrzne cechy fizyczne, jak również historycznie lub kulturowo uwarunkowane nawyki są hierarchizowane. Wygląd własnego narodu jest stawiany ponad wyglądem innych narodów. Stwarza to domniemane poczucie wyższości, które prowadzi do dyskryminacji innych ludzi ze względu na ich rasę.

Tak więc, w przeciwieństwie do prawicowego ekstremizmu, termin ten ma mniej wspólnego z wrogością wobec demokracji, która występuje przeciwko rządom prawa podstawowego porządku. Chociaż jest to również skierowane przeciwko ludziom o innych cechach biologicznych, kładzie nacisk na krytykę demokracji. Dyskryminacja rasistowska wynika nie tyle z odmiennego pochodzenia, języka czy religii. W tym przypadku można by mówić o ksenofobii (por. Führing/Lensing 1994, 62). Niemniej jednak, często trudno jest dokonać ostrego rozróżnienia ze względu na nakładające się na siebie elementy. Prawicowi ekstremiści podążają za rasistowską ideą i aktywnie to robią. Istnieje również część, szara strefa, w centrum społecznym, która podpisuje się pod rasistowską ideą (por. Koller 2015).

Historia

Zawsze istniało wiele różnych grup ludności, które różniły się od siebie dziedzicznie. Przykładem mogą być Pigmeje, Mongołowie, Indianie czy Arabowie – wszystkie te grupy mają swoje specyficzne cechy. Na pierwszy rzut oka najbardziej uderzającą różnicą między ludźmi jest ich kolor skóry. Na podstawie tych zewnętrznych, rzucających się w oczy cech, które są widoczne dla każdego, powstała klasyfikacja, aby móc kategoryzować, a następnie oceniać grupy.

W XV wieku, tak zwanym wieku odkryć, Portugalia i Hiszpania podzieliły świat między siebie. Europejczycy znaleźli dostęp do nowych szlaków handlowych, a kraje o dużym bogactwie były eksploatowane. Aby to zrobić, potrzebowali siły roboczej, co doprowadziło do atlantyckiego handlu trójstronnego. To z kolei doprowadziło do afrykanizacji niewolnictwa. Niewolnicy byli przewożeni do Nowego Świata, a zyski z ich pracy wracały na europejskie dwory królewskie. Tam, gdzie niewolnictwo już ugruntowało swoją pozycję w zyskownej kolonizacji, pojawiła się hierarchizacja według koloru skóry. Wyższość militarna warunkowała postrzeganą wyższość moralną i religijną (por. Hund 2017, 20).

Europejczycy rozumieli, że ich zadaniem jest przekazanie postępu w ich rozumieniu rzekomo mniej rozwiniętym ludom Ameryki, Afryki, Azji i Australii. Systematycznie większość ziemi była kolonizowana i dzielona między Europę i Japonię.

W podręcznikach szkolnych, przez ponad 100 lat od lat 70. XIX wieku, na przykład we Francji, czarna rasa była przedstawiana jako zdolna do poprawy. Uzasadniano to tym, że silnie pigmentowani ludzie byli najbardziej podobni do małp, zwłaszcza pod względem kształtu głowy. Z drugiej strony, ludzie o białej skórze byli przedstawiani jako najdoskonalszy gatunek. Ta fałszywie wyuczona klasyfikacja doprowadziła do błędnego przekonania o hierarchii według cech dziedzicznych (por. Victor 2012).

W czasach nazistowskich rasa aryjska była uważana za najbardziej wartościową. W latach 1939-1945 Sinti i Romowie, tak zwani Mischlinge, Żydzi i wiele innych grup zostało zhierarchizowanych do tego stopnia, że nie mieli prawa do życia w Niemczech. Doprowadziło to do tzw. manii rasowej. Jej efektem był nowy, motywowany rasowo antysemityzm. Obozem zagłady, w którym większość ludzi zginęła w komorach gazowych, zastrzykach z trucizną lub przez rozstrzelanie, był Auschwitz (por. Wippermann 2005, 75). Po przegranej II wojnie światowej poczucie wyższości Niemców ponownie osłabło. Proces denazyfikacji miał pomóc w stworzeniu „białego Zachodu“. Duży wpływ miała na to zimna wojna (por. Hund 2007, 151).

Kamieniem milowym w zakresie równości rasowej była amerykańska ustawa o prawach obywatelskich z 1964 r., która uznała segregację rasową w miejscach publicznych za nielegalną. Ustawa o prawach obywatelskich stanowiła ważny krok w kierunku wolności również dla Afroamerykanów, ale nie była końcem walki o równość (por. Bringle 2015, 6).

Formy rasizmu

Jak wynika z poprzednich sekcji, podstawową ideą rasistowską jest konstruowanie białych, zachodnich ludzi jako „normy“ i waloryzowanie ich w stosunku do reszty populacji świata (por. Inność).

Aby uzyskać przegląd różnych form rasizmu, dokonano rozróżnienia między trzema ogólnymi i pięcioma wyraźnymi przejawami. Zasadniczo podstawowe formy są często wzajemnie zależne i nakładają się na siebie.

Podstawowe formy

Rasizm strukturalny odnosi się do zinstytucjonalizowanej formy dyskryminacji i charakteryzuje się hierarchiczną strukturą władzy. Tutaj rasizm odbywa się „z góry na dół“ i nadużywa społecznych relacji zależności. Niektóre przykłady to profilowanie rasowe oraz gorsze możliwości zatrudnienia i edukacji dla osób ze środowisk migracyjnych (organizacja vs. grupa osób).

Rasizm kulturowy jest rozumiany jako wykluczenie oparte na atrybucjach kulturowych i religijnych. Kultura zajmuje miejsce „nadrzędnej rasy“, dlatego ta forma jest również określana jako „rasizm bez ras“ lub „neo-rasizm“. Przyjmuje się, że perspektywa etnocentryczna jest jedyną słuszną, a międzykulturowość jest uważana za szkodliwą. Przykładem są tutaj postawy antymuzułmańskie i antysemickie (krąg ludzi vs. krąg ludzi).

Rasizm codzienny obejmuje codzienne doświadczenia dyskryminacji, które wynikają z interakcji między jednostkami. Mogą one być niezamierzone lub celowo rasistowskie i zwykle występują bardzo subtelnie. Obejmują one na przykład używanie uwłaczającego języka i trywializację dyskryminujących doświadczeń (jednostka kontra jednostka) (por. Ogette 2017).

Wyraźne formy

1 Rasizm postkolonialny identyfikuje współczesną marginalizację i stygmatyzację osób ciemnoskórych jako następstwo kolonialnej ideologii rasowej. Takie sposoby myślenia obejmują wypieranie trwającego zachodniego zysku poprzez kolonialne podziały terytorialne i wyzysk oraz etnocentryczne reprezentacje świata. Odrzucenie określeń takich jak czarny, kolorowy, blackfacing i realizm rasowy również należą do tej kategorii. Do dziś dyskredytacja na podstawie cech fenotypowych jest strukturalnie zakotwiczona. Test lalek pokazuje, jaki wpływ może to mieć na dzieci. Co więcej, własne nieświadome uprzedzenia można określić za pomocą testu ukrytych skojarzeń (por. tamże).

2 Antysemityzm odnosi się do ogółu stwierdzeń, które są wrogie Żydom, a tym samym zastępuje przestarzały, oparty na religii antyjudaizm. Najczęstsze uprzedzenia dotyczą rzekomo prawdziwie żydowskiego nosa i stylizacji na pieniaczy i wpływowych. Z tego ostatniego wynikają liczne teorie spiskowe, według których Żydzi kontrolują świat (teoria Rothschilda). Do tego dochodzi zaprzeczanie Holokaustowi aż po jego usprawiedliwianie, a także antysemityzm ukryty pod udawaną krytyką Izraela (por. Polak 2018).

3 Rasizm Gadje obejmuje dyskryminację Sinti i Romów. „Gadje“ oznacza nie-Romów i zastępuje wcześniejsze terminy, takie jak antycyganizm i -romanizm. W ten sposób po raz pierwszy z definicji skupiono się na stronie praktykującej rasizm. Sinti i Romowie są stygmatyzowani jako bezdomni, niecywilizowani ludzie lub romantyzowani jako „wolni ludzie“. Obie wersje przyczyniają się do postrzegania ich jako ludzi trzeciej kategorii i nienależących do społeczeństwa (por. AAS 2019).

4 Rasizm antymuzułmański często zbiega się z antyislamizmem, ponieważ oba mają na celu zdyskredytowanie muzułmanów. Z pozoru dyskryminacja opiera się na przynależności religijnej, ale w rzeczywistości jest uogólniana na podstawie cech fenotypowych. Często osoby dotknięte dyskryminacją są oskarżane o brak zdolności do integracji lub ekstremistyczne przekonania.

5 Rasizm antyazjatycki obejmuje wszelkie przejawy dewaluacji Azjatów. Symptomatyczna jest degradacja okolic oczu lub pozornie pozytywnych cech, takich jak pracowitość i inteligencja. Jednak te stygmaty również przyczyniają się do rasistowskiej inności i, w razie wątpliwości, prowadzą do tego, że większość społeczeństwa nie traktuje rasistowskich treści poważnie. Z drugiej strony założenie, że Azjaci są ogólnie narażeni na ryzyko zarażenia się koronawirusem, jest jawnie rasistowskie (por. Dapp 2014).

 

Literatura

Fundacja Amadeu Antonio (2019): Rasizm wobec Sinti i Romów. https://www.amadeu-antonio-stiftung.de/wp-content/uploads/2019/01/Flyer_GMF_Roma.pdf [12.03.2020].

Bandelow, Borwin: Ksenofobia jest w nas wszystkich. https://www.faz.net/aktuell/politik/inland/angstforscher-borwin-bandelow-ueber-fremdenangst- 15763320.html [25.12.2018].

Bringle, Jennifer (2015): Ustawa o prawach obywatelskich z 1964 r. Nowy Jork: The Rosen Publishing Group.

Dapp, Teresa (2014): We are not gooks! W: Time Online https://www.zeit.de/zustimmung?url=https%3A%2F%2Fwww.zeit.de%2Fpolitik%2Fdeutschland%2F2014-02%2Fwir-sind-keine-schlitzaugen [12.03.2020].

Duden (2007): Das Fremdwörterbuch. 9. wyd. Mannheim: Bibliographisches Institut.

Führing, Gisela/ Lensing, Mechthild (1994): Was heißt hier fremd? Berlin: Cornelsen.

Geulen, Christian (2007): Historia rasizmu. Monachium: Beck.

Harvard University: https://implicit.harvard.edu/implicit/germany/selectatest.jsp [12.03.2020].

Hund, Wulf D. (2017): Wie die Deutschen weiß werden. Kleine (Heimat)Geschichte des Rassismus. Stuttgart: J. B. Metzler.

Koller, Christian: Czym właściwie jest rasizm? http://www.bpb.de/politik/extremismus/rechtsextremismus/213678/was-ist-eigentlich-rassismus [26.12.2018].

Ogette, Tupoka (2017): Exit racism. Nauka krytycznego myślenia o rasizmie. Münster: Unrast.

Polak, Oliver (2018): Gegen den Judenhass. Berlin: Suhrkamp.

Victor, Jean-Christophe: The Emergence of Racism. http://www.bpb.de/mediathek/178985/die- emergence-of-racism [12.12.2018].

Wippermann, Wolfgang (2007): Rassenwahn und Teufelsglaube. Berlin: Frank & Timme.

Zerger, Johannes (1997): What is racism? An introduction. Göttingen: Lamuv.

Youtube: Doll Test. https://www.youtube.com/watch?v=tkpUyB2xgTM [12.03.2020].