Postkolonyalizm bir yandan sömürgeci yabancı yönetimin sona ermesinden bu yana geçen döneme ve bunun sonucunda kültürel, sosyal ve siyasi düzeyde ortaya çıkan oluşumlara atıfta bulunur (bkz. Hegerfeldt 2007, 602). Öte yandan, postmodernistlerin (Avrupa) sömürgecilik tarihiyle ilgilenen ve sosyoloji, dilbilim ve edebiyat, kültür, tarih ve siyaset çalışmalarından çeşitli dürtüleri kullanan entelektüel bir akımı olarak anlaşılmaktadır (bkz. a.g.e.). Sömürgeleştirme bağlamında şekillenen ulusların ya da nüfus gruplarının kültür ve kimliklerinin incelenmesi, emperyalist yapıların hayatın farklı alanlarındaki kalıcılığının sorgulanmasını amaçlamaktadır (bkz. Young 2001, 57).
Postkolonyal söylem bu nedenle „geçmişin günümüze ulaşan kolonyal koşulları“ (Pourmokhtari 2013, 1786) üzerine eleştirel bir düşünmeyi çağrıştırır ve Batılı olmayan toplumlar (Afrika, Hindistan, Yakın ve Orta Doğu) hakkındaki Batılı veya Avrupa merkezci varsayımları yapıbozuma uğratır. Postkolonyalizmin genel amacı, kolonyal adaletsizliğin araştırılması, postkolonyal grupların sosyal özgürleşmesi yoluyla küresel hiyerarşilerin parçalanması ve kültürel bilgi tabanlarının yeniden inşasıdır (bkz. Hegerfeldt 2007, 602).
Postkolonyalizmin öncüleri
Fanon’un sömürgecilik karşıtı yazılarının yanı sıra, Filistinli edebiyatçı Edward Said’in post-kolonyalist yaklaşımların kurucu metni olarak kabul edilen ünlü çalışması Oryantalizm (1978), post-kolonyal teori oluşumunda çığır açıcı olmuştur (bkz. a.g.e.). Temel tez, Arap-İslam dünyasına ve kültürüne karşı ince, kalıcı Avrupa-merkezci önyargıların varlığını varsayar (bkz. Boatcă 2015, 114).
Bhabha ve G. Spivak’ın post-yapısalcı yazıları da özel bir öneme sahiptir. Sonuncusu „melezlik kavramını postkolonyal kimliğin merkezi bir yönü olarak geliştirir; buna göre kolonyal efendilerin otoritesi, kültürlerinin kolonileştirilmiş gruplar tarafından yabancılaştırıcı bir şekilde sahiplenilmesiyle zayıflatılır. Kültürlerin çatışmasında, direnişi ve müdahaleyi mümkün kılan bir ara alan açılır.“ (Hegerfeldt 2007, 602)
Postkolonyalizm etrafındaki tartışmalar
Sömürgeciliği eleştiren yaklaşımların postkolonyalizm terimi altında toplanması eleştirilmektedir. Eleştiriler arasında „Batılı teorik söylemlerin postkolonyal sorunlara uygulanması ve postkolonyal yazarlar tarafından Batılı biçim ve dillerin kullanılması“ yer almaktadır. (a.g.e.)
Ayrıca postkolonyalizm, kolonyalizm kavramına çok fazla odaklanarak ve tarihsel olarak deneyimlenmiş kolonyalizm ile mevcut postkolonyal koşullar arasındaki farkları gizleyerek emperyalizmi sürdürmekle suçlanmaktadır (bkz. a.g.e.).
‚Postkolonyal dönüş’ten ‚dekoloniyal seçeneğe‘
Latin Amerika’nın sömürge deneyiminden ortaya çıkan sömürgecilik karşıtı yaklaşım, ekonomi politiğin tematik alanlarına daha fazla odaklanmasıyla önceki postkolonyalist teorileştirmelerden ayrılır (bkz. Boatcă 2015, 124). Postkolonyal çalışmaların homojenleştirici eğilimlerine karşı bir tepki olarak anlaşılması gerekirken, aksi yöndeki pozisyonlar ihmal edilmektedir (bkz. a.g.e., 121).
Sömürgecilik kavramı, sömürgecilikten ayırt edilmelidir ve sömürgeciliğin aksine, Amerika’nın Avrupa tarafından sömürgeleştirilmesiyle yaratılan, Batı modernitesinin hem gölge tarafını hem de gerekli ön koşulunu temsil eden, kalıcı ve sürekli var olan bir güç yapısını tanımlamaktadır (bkz. a.g.e., 119).
Bu bağlamda Mignolo şunları ekler: „‚Dekoloniyal‘ giderek disipliner bir çalışma alanından ziyade siyasi ve epistemik projeleri belirtmek için kullanılmaktadır. […] Dolayısıyla sömürgecilik karşıtlığı, hem sömürgeciliğin mantığını açığa çıkarma gibi analitik bir görev hem de birçok dünyanın bir arada var olacağı bir dünya inşa etmeye katkıda bulunma gibi ileriye dönük bir görev anlamına gelir.“ (Mignolo 2012, 54)
Edebiyat
Boatcă, Manuela (2015): Postkolonyalizm ve Dekoloniyalite. In: Fischer, Karin/ Hauck, Gerhard/ Boatcă, Manuela (eds.): Handbuch Entwicklungsforschung. Wiesbaden: Springer VS, 113-123.
Hegerfeldt, Anne (2007): Postkolonyalizm. In: Burdorf, Dieter/ Fasbender, Christoph/ Moennighoff, Burkhard (eds.): Metzler Lexikon Literatur. Terimler ve Tanımlar. 3. baskı. Stuttgart/ Weimar: Metzler, 602.
Mignolo, Walter (2012): Batı modernitesinin karanlık yüzü. Durham: Duke Üniversitesi Yayınları.
Pourmokhtari, Navid (2013): Ir’da Devlet Egemenliğinin Postkolonyal Eleştirisi: ‚Batı-merkezci‘ bir disiplinin çelişkili mirası. İçinde: Third World Quarterly 34.
Young, Robert J. C. (2001): Postkolonyalizm. Tarihsel Bir Giriş. Oxford: Blackwell Publishing.