Postkolonializm

Z jednej strony postkolonializm odnosi się do okresu od zakończenia kolonialnych rządów obcych i wynikających z nich konstelacji na poziomie kulturowym, społecznym i politycznym (por. Hegerfeldt 2007, 602). Z drugiej strony jest rozumiany jako nurt intelektualny postmodernistów, który zajmuje się historią (europejskiego) kolonializmu i wykorzystuje różne impulsy z socjologii, językoznawstwa, a także studiów literackich, kulturowych, historycznych i politycznych (por. tamże). Badanie kultury i tożsamości narodów lub grup ludności ukształtowanych przez kontekst kolonizacji ma na celu zakwestionowanie trwałości struktur imperialistycznych w różnych dziedzinach życia (por. Young 2001, 57).

Dyskurs postkolonialny wywołuje zatem krytyczną refleksję nad „kolonialnymi warunkami przeszłości, które przetrwały do teraźniejszości“ (Pourmokhtari 2013, 1786) i dekonstruuje zachodnie lub eurocentryczne założenia dotyczące społeczeństw niezachodnich (Afryki, Indii, Bliskiego i Środkowego Wschodu). Nadrzędnym celem postkolonializmu jest badanie niesprawiedliwości kolonialnej, demontaż globalnych hierarchii poprzez emancypację społeczną grup postkolonialnych oraz odbudowa ich kulturowej bazy wiedzy (por. Hegerfeldt 2007, 602).

Pionierzy postkolonializmu

Obok antykolonialistycznych pism F. Fanona, słynne studium Orientalizm (1978) autorstwa palestyńskiego literaturoznawcy Edwarda Saida, uważane za tekst założycielski podejścia postkolonialnego, okazało się przełomowe dla kształtowania teorii postkolonialnej (por. tamże). Podstawowa teza zakłada istnienie subtelnych, utrzymujących się europocentrycznych uprzedzeń wobec świata arabsko-islamskiego i jego kultury (por. Boatcă 2015, 114).

Szczególne znaczenie mają również poststrukturalistyczne pisma H. Bhabhy i G. Spivak. Ten ostatni „rozwija koncepcję hybrydowości jako centralnego aspektu postkolonialnej tożsamości, zgodnie z którą autorytet kolonialnych panów jest podważany przez alienujące zawłaszczenie ich kultury przez skolonizowane grupy. W zderzeniu kultur otwiera się przestrzeń pomiędzy, która umożliwia opór i interwencję“. (Hegerfeldt 2007, 602)

Kontrowersje wokół postkolonializmu

Podejścia krytyczne wobec kolonializmu krytykuje się pod pojęciem postkolonializmu. Krytyka obejmuje „zastosowanie zachodnich dyskursów teoretycznych do problemów postkolonialnych oraz wykorzystanie zachodnich form i języków przez autorów postkolonialnych“. (tamże).

Co więcej, postkolonializm jest oskarżany o utrwalanie imperializmu poprzez zbytnie skupianie się na pojęciu kolonializmu i zaciemnianie różnic między historycznie doświadczonym kolonializmem a obecnymi warunkami postkolonialnymi (por. tamże).

Od „zwrotu postkolonialnego“ do „opcji dekolonialnej

Podejście dekolonialne, które wyłoniło się z doświadczeń kolonialnych Ameryki Łacińskiej, różni się od wcześniejszych teorii postkolonialnych tym, że koncentruje się bardziej na tematycznych obszarach ekonomii politycznej (por. Boatcă 2015, 124). Należy ją rozumieć jako kontrreakcję na homogenizujące tendencje studiów postkolonialnych, podczas gdy stanowiska przeciwne są pomijane (por. tamże, 121).

Pojęcie kolonialności należy odróżnić od kolonializmu i, w przeciwieństwie do tego ostatniego, opisuje ono trwałą, stale istniejącą strukturę władzy, stworzoną przez kolonizację Ameryki przez Europę, która stanowi zarówno cień, jak i niezbędny warunek wstępny zachodniej nowoczesności (por. tamże, 119).

W tym kontekście Mignolo dodaje: „“Dekolonialny“ jest coraz częściej używany do wskazania projektów politycznych i epistemicznych, a nie dyscyplinarnego pola badań. […] Dekolonialność oznacza zatem zarówno analityczne zadanie odsłonięcia logiki kolonialności, jak i perspektywiczne zadanie przyczynienia się do zbudowania świata, w którym współistnieć będzie wiele światów“. (Mignolo 2012, 54)

Literatura

Boatcă, Manuela (2015): Postkolonializm i dekolonialność. W: Fischer, Karin/ Hauck, Gerhard/ Boatcă, Manuela (red.): Handbuch Entwicklungsforschung. Wiesbaden: Springer VS, 113-123.

Hegerfeldt, Anne (2007): Postcolonialism. W: Burdorf, Dieter/ Fasbender, Christoph/ Moennighoff, Burkhard (red.): Metzler Lexikon Literatur. Terminy i definicje. 3rd ed. Stuttgart/ Weimar: Metzler, 602.

Mignolo, Walter (2012): Ciemniejsza strona zachodniej nowoczesności. Durham: Duke University Press.

Pourmokhtari, Navid (2013): A Postcolonial Critique of State Sovereignty in ir: the contradictory legacy of a ‚West-centric‘ discipline. W: Third World Quarterly 34.

Young, Robert J. C. (2001): Postcolonialism. An Historical Introduction. Oxford: Blackwell Publishing.