Populisme

Populisme (Latijn populus „volk“) is volgens Duden een „populaire, vaak demagogische politiek, gekenmerkt door opportunisme, die de gunst van de massa wil winnen (met het oog op verkiezingen) door de politieke situatie te dramatiseren“ (Duden 2015, 1367). Er wordt een beroep gedaan op het volk, wat tot uiting komt in het woord zelf (cf. Decker, 37). De term populisme bevat het achtervoegsel -mus, waarmee per se een overdrijving wordt bedoeld en is gericht tegen de onderdelen van een democratische rechtsstaat (vgl. Wielenga/ Hartleb 2011, 11).

Kenmerken van populisme

Populisme komt voort uit de wil van het volk en legitimeert zo zijn autoriteit. Het claimt een waarheid voor zichzelf die zowel ondemocratisch als onwetenschappelijk is en niet door feiten kan worden gestaafd. Zolang deze waarheid door het individu wordt geaccepteerd, wordt ze als absoluut beschouwd (vgl. Stegemann 2017, 64).

Kenmerken van populisme worden hieronder opgesomd:

populisme is een combinatie van „ideologische elementen, metaforen, stilistische elementen en politieke praktijk“ (Lucardie 2011, 20). Bovendien hebben populisten een „ruwe, directe, zo niet vulgaire stijl en woordgebruik“ (ibid.).
Volgens populisten is het volk een homogene, moreel deugdzame gemeenschap zonder belangenverschillen (cf. ibid.). Gezond verstand, d.w.z. het gezond verstand van een volk, is een betere maatstaf voor politieke beslissingen dan de expertise van de elite (ibid.). Volgens populisten is de elite altijd corrupt, kwaadaardig, bedrieglijk en samenzweerderig (vgl. ibid.).
Populisten hebben buitengroepen nodig (meestal immigranten) om als zondebok te fungeren en waartegen ze het volk kunnen mobiliseren zonder de elite direct aan te vallen. Tegelijkertijd beschuldigen ze de elite ervan dat ze deze minderheden bevoordeelt ten opzichte van hun eigen volk (cf. ibid., 21).
Volgens veel wetenschappers willen populisten de indirecte, parlementaire democratie vervangen door of aanvullen met directe of plebiscitaire democratie. Bovendien worden populistische bewegingen geleid door charismatische leidersfiguren die beweren de wil van het volk te belichamen (cf. Decker 2011, 37; cf. ibid., 21).

Literatuur

Decker, Frank (2011): Democratisch populisme en of populistische democratie? Opmerkingen over een moeilijke relatie. In: Wielenga, F./ Hartleb, F. (eds.): Populisme in de moderne democratie. Nederland en Duitsland in vergelijking. Münster: Waxmann, 39-54.

Duden redactie (2015): Duden – Duits Universeel Woordenboek. Das umfassende Bedeutungswörterbuch der deutschen Gegenwartssprache. 8e ed. Berlijn: Bibliographisches Institut.

Lucardie, Paul (2011): Populisme: conceptueel-historische en theoretische opmerkingen. In: Wielenga, F./ Hartleb, F. (eds.): Populisme in de moderne democratie. Een vergelijking van Nederland en Duitsland. Münster/ New York: Waxmann, 17-38.

Stegemann, Bernd (2017): Het spook van het populisme. Een essay over politieke dramaturgie. Berlijn: Theater der Zeit.

Wielenga, Friso/ Hartleb, Florian (2011): Inleiding. In: Wielenga, F./ Hartleb, F. (eds.): Populisme in de moderne democratie. Nederland en Duitsland in vergelijking. Münster/ New York: Waxmann, 7-16.