Ojczyzna

Ojczyzna to „olśniewające zjawisko kulturowe, które przenosi warstwy znaczeniowe z wielu stuleci“ (Kazal 2005, 61). Termin ten ma złożone konotacje ze względu na jego użycie (por. Kühne / Schönwald 2015, 101-104). Rozwinął się ze staro-wysoko-niemieckiego słowa heimuoti i oznacza „kraj, część kraju lub miejsce, w którym ktoś się [urodził i] dorastał lub czuje się jak w domu poprzez stały pobyt“ (Duden online) w odniesieniu do relacji między ludźmi a obszarem terytorialnym lub wartościami i normami tam panującymi (por. Kühne / Schönwald 2015, 101-106).

O historycznym rozwoju terminu

Odnosząc się do kontekstu historycznego, dla Kühne i Schönwalda „Heimat, zwłaszcza z perspektywy XX wieku, w żadnym wypadku nie okazał się pojęciem nieszkodliwym“ (Kühne/Schönwald 2015, 104). W związku z tym Lobensommer argumentuje, że użycie tego terminu „między 1945 r. a połową lat 70. w literaturze rozrywkowej było przede wszystkim w sensie nostalgicznego wspomnienia, nieosiągalnej utopii, która wyzbyła się politycznych konotacji“ (Lobensommer 2010, 75-76). Odnosi się tutaj do autorów takich jak Siegfried Lenz i Günter Grass (por. Lobensommer 2010, 75-76).

Bardzo wąska definicja domu do 1959 r. w odniesieniu do lokalnego obszaru oraz panujących tam poglądów i tradycji została zastąpiona obwodem kilku miejsc lub większych obszarów (por. Lobensommer 2010, 75). Ten rozwój odchodzenia od silnie ograniczającej koncepcji ojczyzny postępował systematycznie. Według Pazarkaya w 1986 roku „dom jest […] [znajdowany] w sobie, co prowadzi do internalizacji domu, subiektywizacji, która może stale tworzyć nowe domy poprzez zdobywanie przyjaciół, pozytywne uczucia“ (Lobensommer 2010, 79).

Dom w zglobalizowanym świecie

W dzisiejszym świecie koncepcja domu przeżywa renesans w kontekście coraz bardziej wyraźnej globalizacji i towarzyszącej jej „decentralizacji światów życia wielu ludzi“ (Kühne/Schönwald 2015, 101-106) w odniesieniu do pragnienia „zmiany lokalizacji“ (Kühne/Schönwald 2015, 101-106) w znanym świecie życia. Termin ten jest często używany jako synonim „tożsamości regionalnej“ (Kühne/Schönwald 2015, 101-106). Znajduje to odzwierciedlenie między innymi w wymiarze społecznym w postaci rodziny i kręgu przyjaciół z „niekwestionowanym zestawem ról, wartości i norm“ (Kühne / Schönwald 2015, 101-106), co w wielu przypadkach skutkuje również wymiarem wykluczenia i marginalizacji innych ludzi i / lub kultur.

Kolejnymi aspektami w tym kontekście są czas („romantyczne wspominanie własnej przeszłości“) (Kühne/Schönwald 2015, 101-106), a także wymiary miejsca w postaci „krajobrazu jako krajobrazu naturalnego i kulturowego“ (Schreiber 2012, 3) oraz „dekompleksizacja“ (Kühne/Schönwald 2015, 101-106).

Ojczyzna i migracja

Na tle migracji pojęcie ojczyzny stanowi okazję do kontrowersyjnej debaty (ojczyzna), ponieważ wielu „tubylców“ obawia się utraty kultury, a tym samym utraty władzy nad gorsetem wartości (por. Kühne/Schönwald 2015, 101-106). Definiują oni rzekomo „właściwą“ kulturę, a tym samym przynależność do społeczeństwa poprzez „właściwy“ dialekt, „właściwą“ etniczność (udokumentowaną lokalnością przodków), heteroseksualność, „właściwą“ religię, a także praktykowanie lokalnych i regionalnych tradycji (a nie wiedzę poznawczą na ich temat!)“ (Kühne/Schönwald 2015, 101-106).

Literatura

Dudenredaktion (o. J.): „Heimat“ auf Duden online. https://www.duden.de/rechtschreibung/Heimat [25.06.2018].

Kazal, Irene (2005): „Sozialistische Heimat DDR. Krajobraz, naród i klasa w debacie o ojczyźnie w latach pięćdziesiątych“. W: Kazal, I./ Voigt, A./ Weil, A./ Zutz, A. (red.): Kulturen der Landschaft. Idee krajobrazu kulturowego między tradycją a modernizacją. Berlin, 59-80.

Kühne, Olaf/ Schönwald, Antje: Identität, Heimat sowie In- und Exklusion: Aspekte der sozialen Konstruktion von Eigenem und Fremdem als Herausforderung des Migrationszeitalters. https://www.econstor.eu/bitstream/10419/111036/1/ab_013_08.pdf [25.6.2018].

Lobensommer, Andrea (2010): The Search for Home. Próby koncepcji domu w tekstach prozatorskich w latach 1989-2001. Monachium: Diss. masch.

Schreiber, Wilfried E. (2012): Heimat verorten: Heimat aus der Sicht eines Geographen – In: Neue Didaktik 1, s. 1-6. https://www.pedocs.de/volltexte/2015/10068/pdf/NeueDidaktik_1_2012_Schreiber_Heimat_verorten.pdf [25.06.2018].