Niematerialne dziedzictwo kulturowe

W celu podkreślenia cech kulturowych i naturalnych, Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (Konwencja Światowego Dziedzictwa) została ratyfikowana przez 190 państw członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO) w 1972 roku. Ma ona na celu promowanie wzajemnego zrozumienia kultury z jednej strony oraz ochronę i zachowanie różnych dóbr kultury i przyrody z drugiej. Jednocześnie gwarantuje, że „dziedzictwo wcześniejszych pokoleń […] może zostać przekazane przyszłym pokoleniom“ (Hauser-Schäublin / Bendix 2015, 52) (por. Hauser-Schäublin / Bendix 2015, 51 f.).

Rozszerzenie

Koncepcja materialnego dziedzictwa światowego z 1972 r. została uzupełniona w 2003 r. Konwencją w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, dzięki czemu od tego czasu następujące obszary zostały uznane za godne ochrony:

– Przekazywane ustnie tradycje i formy ekspresji, w tym język

– Sztuki widowiskowe

– zwyczaje społeczne, rytuały i festiwale

– Wiedza i zwyczaje związane z naturą i wszechświatem

– Tradycyjne techniki rzemieślnicze (por. Eggert/ Mißling 2015, 63 f.).

W związku z tym, dzięki Konwencji z 2003 r., wyrażenia kulturowe są chronione „z którymi […] grupy etniczne często się identyfikują, […] [które] [są] przekazywane z pokolenia na pokolenie i mają] wpływ i znaczenie kształtujące tożsamość“ (Eggert/ Mißling 2015, 64).

Cele Konwencji

Środki ochrony zagrożonych form wyrazu kulturowego mają na celu z jednej strony zachowanie i promowanie ich żywotności, a z drugiej strony zwiększenie świadomości ich znaczenia na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym. W ten sposób „wielowiekowe tradycje i zwyczaje są zachowywane jako niematerialny składnik dziedzictwa kulturowego ludzkości“ (Dippon / Siegmund 2010, 32).

Przykłady

Od 2013 r. Niemcy są członkiem Sieci Światowego Dziedzictwa pod hasłem „Wiedza. Wiedzieć. Od 2013 r. Niemcy są zainteresowane zachowaniem, utrzymaniem i promowaniem różnorodności żywego dziedzictwa kulturowego na poziomie krajowym (por. UNESCO1). Różnorodność tę wyrażają cztery kategorie:

1. zwyczaje i święta w ciągu roku

– np. kolędowanie lub manewry zięb w górach Harz

2. ludzie i przyroda

– np. położnictwo lub niemiecka kultura chleba

3. muzyka i język (fizyczny)

– np. śpiew chóralny lub slam poetycki

4. życie we wspólnocie

– np. wschodniofryzyjska kultura herbaty (por. UNESCO2).

Dalsze przykłady można znaleźć w ogólnokrajowym rejestrze niematerialnego dziedzictwa kulturowego: www.unesco.de/kultur-und-natur/immaterielles-kulturerbe/immaterielles-kulturerbe-deutschland/bundesweit.

Podczas gdy ogólnokrajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego reprezentuje różnorodność na poziomie niemieckim, dostępne są trzy listy dla jego ochrony na poziomie międzynarodowym:

1. Lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości.

– Cel: Stworzenie większej widoczności różnorodności kulturowej świata, a jednocześnie rosnącej świadomości na jej temat.

– np. chińska sylwetka

2. lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony

– Cel: Wdrożenie szybkich działań na rzecz form kulturowych, które są zagrożone przez globalny/lokalny rozwój.

– np. obszar kulturowy katolickiej mniejszości Suiti na Łotwie.

3. rejestr dobrych praktyk UNESCO

– Cel: Podkreślenie modelowych projektów

– np. żywe muzeum fandango w Brazylii (por. UNESCO3; Eggert/ Mißling 2015, 68).

Wady statusu niematerialnego dziedzictwa kulturowego

Chociaż Konwencja z 2003 r. ma na celu promowanie i docenianie żywego dziedzictwa kulturowego na całym świecie oraz przeciwdziałanie standaryzacji kulturowej, istnieją również problemy i wyzwania związane ze statusem niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Poniższa lista je ilustruje:

– Instrumentalizacja konwencji prowadzi do skostnienia, kodyfikacji i muzealizacji żywego dziedzictwa kulturowego.

– Pewne reprezentacje obciążone wartością są tworzone i uznawane za autentyczne lub warte zachowania.

– Państwa chcą stworzyć określony wizerunek o statusie niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

– Chociaż społeczności i grupy są w centrum uwagi jako nosiciele kultury, nie ma jednolitej definicji tego, kto jest uważany za nosiciela kultury.

– Administrowanie niematerialnym dziedzictwem kulturowym jest przede wszystkim obowiązkiem państwa, więc prawa do współdecydowania zależą od struktury politycznej lub hierarchicznej, a w niektórych przypadkach muszą zostać stworzone jako pierwsze.

– Określanie, nominowanie i wdrażanie środków ochronnych jest zadaniem państwa, więc wyżej wymienione listy zawsze opierają się na procesach selekcji, które potencjalnie odtwarzają nierównowagę sił, ponieważ podczas procesu nominacji przydatność do Światowego Dziedzictwa jest inscenizowana i włączani są ci, którzy prezentują swoją formę kulturową w atrakcyjny sposób.

– Rezultat: Hegemonia potężnych państw

– Sprawowanie kontroli nad formami kulturowymi

– Marketing komercyjny/przemysłowy

– waloryzacja polityczna, ekonomiczna i idealistyczna (por. Eggert/ Mißling 2015, 65-77).

 

Literatura

Dippon, P./ Siegmund, A. (2010): Roszczenia edukacyjne miejsc światowego dziedzictwa UNESCO – aktualna inwentaryzacja w dziedzinie napięć między Konwencją Światowego Dziedzictwa a praktyką lokalną. W: Ströter-Bender, J. (red.): Edukacja na rzecz światowego dziedzictwa. Positions and Discourses on the Education of UNESCO World Heritage. Marburg, 31-43.

Eggert, A./ Mißling, S. (2015): Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 roku. W: Groth, S./ Bendix, R./ Spiller, A. (red.): Culture as Property: Instruments, Cross Sections and Case Studies. Göttingen, 61-77.

Hauser-Schäublin, B./ Bendix, R. (2015): World Heritage. W: Groth, S./Bendix, R./ Spiller, A. (red.): Culture as property: instruments, cross-sections and case studies. Getynga, 51-58.

UNESCO1 (b.d.): https://www.unesco.de/kultur-und-natur/immaterielles-kulturerbe/immaterielles-kulturerbe-deutschland [01.02.2019].

UNESCO2 (b.d.): https://www.unesco.de/kultur-und-natur/immaterielles-kulturerbe/immaterielles-kulturerbe-deutschland/bundesweit [01.02.2019].

UNESCO3 (b.d.): https://www.unesco.de/kultur-und-natur/immaterielles-kulturerbe/immaterielles-kulturerbe-weltweit [01.02.2019].