Definitie
De term ’neonazisme‘ verwijst naar een politieke groepering die als kernkenmerk heeft het „streven (na 1945) om het nationaalsocialisme te doen herleven“. De belangrijkste kenmerken van de ideologie van de groep zijn nationalisme, racisme, de eis van een autoritaire „Führerstaat“ en de afschaffing van democratische principes. In tegenstelling tot subcultureel rechts-extremisme kenmerken neonazi’s zich door een sterker politiek activisme. Een groter deel van de neonaziscene identificeert zich direct met de oriëntatie van de politieke leiding en de racistische sentimenten uit de nazitijd, waarin deze autoritaire staatsorde als ideaal wordt gezien. „In delen van de scene wordt het beleid van Adolf Hitler echter gezien als een afwijking van de ‚zuivere leer‘ van het zogenaamd ware nationaalsocialisme.“
Opkomst en verspreiding
Vanaf ongeveer het einde van de jaren 1970 ontstonden neonazistische groeperingen, voornamelijk in de DDR (1949-1990), die in tegenstelling tot de oude nazi’s geen directe band hebben met het Derde Rijk en het regime van Adolf Hitler. Vertegenwoordigers van het neonazisme zijn dan ook vooral jongeren die de ideologieën van het nationaalsocialisme aanhangen en ook een grotere neiging tot geweld vertonen.
In 1996 slaagde de federale leider van de NPD (Nationale Democratische Partij van Duitsland), Udo Voigt, erin om steeds meer delen en groepen van het extreemrechtse spectrum voor zijn partij te winnen, waarna ook de publieke politieke activiteit steeds meer toenam. Sinds 1997 zijn er jaarlijks meer dan 100 demonstraties, marsen en bijeenkomsten van radicaal rechts gehouden.
In 2000 werden talrijke verenigingen verboden vanwege het hoge niveau van agressie en de bereidheid om geweld te gebruiken, en werden losse verenigingen van mensen, ook wel kameradenschappen genoemd, gevormd. Het aantal neonazi’s bedraagt 2200.
In 2007 schatte het Federale Bureau voor de Bescherming van de Grondwet dat er ongeveer 4.400 neonazi’s en 107 neonazigroepen en -organisaties waren. Iets meer dan 5.000 rechtsextremisten verschijnen gewoonlijk op openbare evenementen.
Vanaf 2010 daalde het aantal openbare evenementen omdat activisten er herhaaldelijk tegen optraden. Het Bureau voor de Bescherming van de Grondwet telt 153 neonazigroepen en 5.600 neonazi’s.
Kenmerken en invloed
Aanhangers van het neonazisme kunnen worden geïdentificeerd aan de hand van verschillende kenmerken:
– ze vertegenwoordigen een politiek extreme, radicale houding die wordt getoond, bepleit en waarvan men getuige is
– de liberale, democratische basisorde wordt strikt afgewezen
– ze verlangen naar een autoritair en totalitair staatsbestel
– ze vertegenwoordigen gewelddadige, racistische en nationalistische ideeën
– andere naties worden als minderwaardig beschreven
– het verlangen naar een nationale gemeenschap gebaseerd op „ras“, die de fundamentele rechten van het individu beperkt en de democratie verwerpt
– ze zijn overtuigd van anti-pluralisme
– ze eisen een leiderstaat met een gemilitariseerd ordeprincipe
– Er is een voortdurende ontkenning of relativering van het nationaal-socialisme en het 3e Rijk, dat wordt beschouwd als het ideaal van een staatsorde.
– Agressieve agitatie tegen buitenlanders, immigranten en vluchtelingen.
In het verleden konden aanhangers en voorstanders van extreemrechtse politieke standpunten vaak worden herkend aan hun uiterlijk. Bomberjacks, laarzen van Springer en skinheads waren de typische uiterlijke kenmerken. Tegenwoordig is dit echter slechts een van de vele vooroordelen.
In het openbaar worden runen (bijv.: zwarte zon), tekens uit de Noordse mythologie (bijv. het witte Keltische kruis als symbool voor het „blanke ras“) of soortgelijke symbolen vaak door de groepen gebruikt om zichzelf te identificeren. De volgende cijfercodes worden ook herhaaldelijk in het openbaar gebruikt: 18 (Adolf Hitler), 88 (Heil Hitler), 14 (14 woorden – David Lane), 19/8 Sieg Heil), 28 (bloed en eer), en nog veel meer. .
Dergelijke symbolen en tekens worden in het openbaar gebruikt, respectievelijk geschilderd of geschreven, om tegenstanders te provoceren en het gevoel van saamhorigheid en gemeenschap te versterken wanneer ze worden gelezen. Evenementen zoals het feest van de zonnewende of „Ostara“ feesten worden ook gebruikt als voorwendsel om samen te komen als een extreemrechtse subcultuur. Ook bepaalde merken, kleding of muziekstijlen drukken een bepaalde affiliatie uit:
– Uiterlijk als skinheads (zodat een voordeel wordt gegeven in conflicten of geschillen).
– bepaalde muziekgroepen en bands (Black Metal, Dark Wave)
– bepaalde merken zoals Lonsdale werden door veel neonazi’s gedragen. Dergelijke merken gaven herhaaldelijk blijk van hun verzet tegen de extreme subcultuur en veel tegenstanders ervan begonnen ze te dragen om te provoceren
– veters worden in twee kleuren gedragen (één rood, één wit – bloed & eer)
– het merk Doc Martens begon bewust jump boots te produceren om ze onder de mensen te brengen zodat ze hun negatieve connotatie zouden verliezen
– het merk New Balance werd vaak gedragen door NN vanwege de „N“ op de schoenen (ze biechtten ook publiekelijk op tegen NN)
– Helly Hanson wordt vaak gedragen („H.. H..“)
– Merken als Dobermann, Pitbull, Troublemaker, Streetwear, ProViolence worden vaak geassocieerd met rechts-extremisten.
– Het merk Dobermann heeft toegegeven banden te hebben met de rechtse scene en verkoopt de kleding bewust in winkels met bijvoorbeeld Pitbull, om te provoceren. Omdat de kleding een vergelijkbare stijl heeft, worden aan beide merken de banden met de rechtse scene toegeschreven.
Alle neonazi’s zijn rechtsextremisten, maar niet alle rechtsextremisten zijn neonazi. Je kunt aan het uiterlijk niet zien of iemand tot de neonazistische subcultuur behoort of niet.
Het neonazisme is een politieke en ideologische beweging die gebaseerd is op de fundamenten van het nationaalsocialisme. Neonazi’s streven vaak naar een etnisch homogene samenleving waarin blanke rassen als superieur worden gezien. Ze zijn meestal anti-liberaal, anti-democratisch en anti-pluralistisch en pleiten voor geweld en terrorisme als middel om hun doelen te bereiken.
Recente voorbeelden van neonazisme zijn helaas nog steeds zichtbaar in vele delen van de wereld, waaronder Europa, Noord-Amerika en Australië. Hier volgen enkele recente incidenten en ontwikkelingen:
– In Duitsland kwam de extreem-rechtse Alternative für Deutschland (AfD) in de Bondsdag en heeft sindsdien zijn wortels in de neonazi-scene niet helemaal van zich afgeschud. Er zijn ook steeds meer rechtse groepen en individuen die openlijk het nationaalsocialisme omarmen.
– In de VS heeft de opkomst van Donald Trump de rechtse beweging versterkt en geleid tot een toename van het aantal haatmisdrijven. Een voorbeeld hiervan is de aanval op het Capitool in januari 2021 door Trump-aanhangers, waarbij tal van neonazistische symbolen en leuzen werden gebruikt.
– In Zweden heeft de extreemrechtse Noordse Verzetsbeweging de afgelopen jaren aan invloed gewonnen en verschillende gewelddadige aanslagen gepleegd. De groep heeft nauwe banden met de neonazistische scene en pleit voor het gebruik van geweld om haar politieke doelen te bereiken.
– In Australië is het aantal rechtse groeperingen en activiteiten de afgelopen jaren toegenomen, waaronder groeperingen die banden hebben met het neonazisme. Een voorbeeld is de groep Antipodean Resistance, die bekend staat om zijn gewelddadige acties en neonazistische standpunten.
Deze voorbeelden laten zien dat neonazisme nog steeds een reële bedreiging vormt voor de samenleving en dat we ons moeten blijven verzetten tegen deze ideologie en haar aanhangers.
Literatuur
Adler, Sabine: Die DDR und ihre Neonazis: Real existierender Rechtsextremismus, 10.10.19, https://www.deutschlandfunk.de/die-ddr-und-ihre-neonazis-real-existierender.862.de.html?dram:article_id=460746 (laatst bekeken op 04.12.2020)
Egenberger, Christopher (2008): Woran erkennen ich Rechtsextreme? https://www.bpb.de/politik/extremismus/rechtsextremismus/41314/woran-erkenne-ich-rechtsextreme?p=0 (laatst geraadpleegd 04.12.2020)
Hennig Eike (1993) Neonazistische militantie en xenofobe levensstijlen in de „oude“ en „nieuwe“ Bondsrepubliek Duitsland. In: Otto HU., Merten R. (eds) Rechtsradikale Gewalt im vereinigten Deutschland. VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden.https://doi.org/10.1007/978-3-322-97285-9_5 (laatst geraadpleegd op 04.12.2020).
Nandlinger, Gabriele: Wanneer spreken we van rechtsextremisme, rechtsradicalisme of neonazisme….? 25.07.2008. https://www.bpb.de/politik/extremismus/rechtsextremismus/41312/was-ist-rechtsextrem?p=1 (laatst bekeken op 04.12.2020)
Radke, Johannes: Der rechtsextreme „Kampf um die Straße“, 14.05.2014, https://www.bpb.de//politik/extremismus/rechtsextremismus/184385/der-rechtsextreme-kampf-um-die-strasse (laatst bekeken op 04.12.2020)
https://www.duden.de/rechtschreibung/Neonazismus (laatst geraadpleegd op 04.12.2020)
https://www.verfassungsschutz.de/de/service/glossar/neonazismus-neonationalsozialismus (laatst bekeken op 04.12.2020)
https://verfassungsschutzberichte.de/pdfs/vsbericht-2000.pdf
https://publikationen.uni-tuebingen.de/xmlui/bitstream/handle/10900/63273/vsb2010.pdf?sequence=1&isAllowed=y