Model poziomu kultury (Edgar H. Schein)
Model poziomu kultury amerykańskiego psychologa organizacyjnego Edgara H. Scheina (1995) wyróżnia trzy poziomy kultury w oparciu o ich widoczność. Według Scheina istota kultury przejawia się w jej podstawowych założeniach, które kryją się pod powierzchnią artefaktów i podkreślanych wartości.
Kontekst kultury korporacyjnej
Schein przedstawia model poziomu kultury w kontekście firm. Kultury korporacyjne to w przybliżeniu zamknięte systemy, które można odróżnić od innych kultur. Ich podsystemy, procesy i mechanizmy są łatwiejsze do przejrzenia niż ma to miejsce w społeczeństwie. Ponadto istnieją interesy ekonomiczne kierownictwa korporacji, które mogą powodować konieczność zmiany kultury korporacyjnej (Schein 1995: s. 18-20).
Scheinowskie rozumienie kultury
Schein definiuje kulturę jako „wzór podzielanych podstawowych założeń“ (Schein 1995: s. 25). Podstawowe przesłanki oznaczają tu wspólną wiedzę, wspólny świat doświadczeń członków grupy. Wiedzę tę zdobywa się poprzez wspólne pokonywanie problemów i pracę nad realizacją celów. W ten sposób organizacje reagują na zmiany i wpływy otoczenia (adaptacja zewnętrzna) i co jakiś czas przyjmują nowych członków (integracja wewnętrzna). Kultura jest opisywana przez Scheina jako proces uczenia się, który pociąga za sobą z jednej strony demarkację grupy od zewnątrz, a z drugiej strony rozwój obrazu własnej osoby. Według Scheina kultura korporacyjna wywiera racjonalny i emocjonalny wpływ na wszystkich członków grupy i ich zachowania, mając na uwadze długoterminowy cel, jakim jest umożliwienie stabilności i wzrostu.
Model poziomu kultury
„Dziekan kultury organizacyjnej, Edgar Schein, naucza, że kultura ma trzy warstwy: artefakty kultury – nasze symbole i znaki; jej esponowane wartości – rzeczy, o których mówimy, że w nie wierzymy; i, co najważniejsze, jej bazowe założenia – sposób, w jaki rzeczy naprawdę się mają“. (Comey 04/08/2019)
[Dziekan kultury organizacyjnej, Edgar Schein, uczy, że kultura ma trzy poziomy: artefakty kultury – nasze symbole i znaki; jej espawane wartości – rzeczy, o których mówimy, że w nie wierzymy; i, co najważniejsze, jej podstawowe założenia – natura rzeczy.“ (Komin 04.08.2019), tłumaczenie Ch.H.]
Model poziomu kultury Scheina (Schein 1995: s. 30) identyfikuje trzy poziomy, które są ze sobą powiązane:
- artefakty
- wyrażone wartości
- podstawowe przesłanki
Artefakty odnoszą się do „widocznych struktur i procesów w firmie“ (tamże), które są łatwe do rozpoznania, ale trudne do rozszyfrowania. Przykładem może być architektura przestrzenna, ubiór, styl języka, symbole i rytuały.
Podane wartości obejmują „strategie, cele [i] filozofię“ (tamże) firmy, które są łatwe do zbadania, ale trudne do rozszyfrowania. Deklaracje misji, dokumenty strategiczne, sformułowane wartości i wizje kształtują zewnętrzny wizerunek firmy, ale nie są tożsame z rzeczywistymi zachowaniami członków grupy.
Przejawem wyrażanych wartości są podstawowe przesłanki, czyli nieświadome i oczywiste „poglądy, spostrzeżenia, myśli i uczucia“ (tamże) członków grupy. Na przykład klimat korporacyjny, wspólny światopogląd czy zakładane zdolności poznawcze są niewidoczne zarówno dla osób z zewnątrz, jak i dla członków grupy i rzadko można je nazwać czy nawet rozszyfrować. Istotna jest tu również świadomość procesualności kultur: Podstawowe przesłanki najczęściej narosły historycznie i dlatego są niezwykle trudne do zmiany (por. Schein 2003: s. 34 i nast.). Dalsze rozwinięcia modelu poziomu kultury można znaleźć na przykład w nowszej teorii zarządzania w pracy Schreyögg/Koch (2020: s. 585-591).