Onder mensenrechten worden alle rechten verstaan die ieder mens, ongeacht afkomst of geslacht, zijn aangeboren en die noch kunnen worden verleend noch kunnen worden ontzegd. Zij vormen het normatieve en juridische fundament van de mensheid en dus van alle staten of samenlevingen (vgl. Menschenrechte, bpb.de). Dienovereenkomstig worden zij ook superieur geacht aan de specifieke wetgevende structuren van een staat, waardoor deze laatste de mensenrechten kan „erkennen“ maar niet definiëren (Menschenrechte, bpb.de).
Universele verklaring van de rechten van de mens
Als centraal document formuleert de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) in 30 artikelen de mensenrechten als de morele pijlers van de mensheid (vgl. Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. 2018, 3). Zo benadrukt de UVRM met name de centrale waarde van waardigheid, die door rechten wordt gewaarborgd. Dienovereenkomstig is het in de preambule genoemde doel „de erkenning van de inherente waardigheid en van de gelijke en onvervreemdbare rechten van alle leden van de menselijke gemeenschap“ (Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. 2018, 6). Enkele van die mensenrechten zijn onder meer het recht op leven, integriteit en veiligheid, het recht op gelijkheid, het stemrecht, het recht op vrijheid van meningsuiting, geloof en geweten (vgl. Menschenrechte, bpb.de).
Ondanks de verregaande wereldwijde toepassing van de mensenrechten moet er op sommige plaatsen nog steeds voor worden gestreden. Hoewel de mensenrechten in sommige landen al vanzelfsprekend lijken, vinden er ook nu nog schendingen plaats. Dit maakt voortdurende bescherming en implementatie onontbeerlijk (vgl. Menschenrechte, bpb.de).
Mensenrechteninstrumenten
Internationale organisaties bestaande uit allianties van verschillende landen, zoals de Verenigde Naties of de Raad van Europa, zetten zich in om de mensenrechten wereldwijd te waarborgen en te implementeren (vgl. Spohr 2014, 17).
De eerste bestaat uit een netwerk van organen die administratief werk verrichten om de mensenrechten te handhaven. Zo vergadert de Mensenrechtenraad, bestaande uit 47 regelmatig gekozen lidstaten uit bijna alle continenten, over actuele ontwikkelingen en beoordeelt hij mogelijke mensenrechtenschendingen (vgl. Spohr 2014, 52, 54-56, 108). Als ander orgaan werkt het Bureau van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten op nationaal niveau nauw samen met de rechterlijke macht en de wetgevende macht van de lidstaten van de Verenigde Naties. Als „secretariaat“ vormt het dus een schakel tussen de lidstaten en de Mensenrechtenraad (vgl. Spohr 2014, 116/117). Ook de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties heeft een superieure verantwoordelijkheid om de vrede en de mensenrechten te bewaren (cf. Verenigde Naties (VN), bpb.de).
Op Europees niveau heeft de Raad van Europa, eveneens bestaande uit 47 lidstaten, reeds talrijke overeenkomsten ter bescherming van de mensenrechten aangenomen, zoals het „Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens“, dat in talrijke artikelen waarden als het recht op onderwijs of het recht op vrije verkiezingen veilig stelt (Europees Hof voor de Rechten van de Mens 2002, 35).
Ontstaan van de huidige mensenrechten
Op 10 december 1948 nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (VN) resolutie 217 A (III) (mensenrechten) aan. Het idee dat alle mensen rechten hebben die hen niet mogen worden ontnomen, kwam voort uit de ervaring met de misdaden die tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust zijn begaan (zie Geschiedenis van het document, un.org). Tijdens de Tweede Wereldoorlog riep de Amerikaanse president Roosevelt in 1941 de Vier Vrijheden uit, die moesten zorgen voor een vreedzame en rechtvaardige wereldorde na de oorlog. De vier vrijheden voorzagen in vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, vrijheid van gebrek en vrijheid van angst (vgl. Haratsch 2010, 69/70). Na het einde van de Tweede Wereldoorlog werden de Verenigde Naties opgericht. De doelstellingen van het VN-handvest zijn o.a. een negatieve vrede (afwezigheid van militair geweld) en inspanningen voor een positieve vrede (samenwerking op het gebied van mensenrechten, ontwikkeling, economie en cultuur, en vriendschappelijke betrekkingen) (vgl. The Founding of the United Nations, dgvn.de).
1948
Al tijdens de eerste zittingen van de VN in 1946 werden de mensenrechten besproken en het jaar daarop kwam de Commissie voor de Rechten van de Mens voor het eerst bijeen om een verdrag over de mensenrechten te formuleren. Het definitieve ontwerp, waarbij meer dan 50 lidstaten betrokken waren, werd in september 1948 gepresenteerd en op 10 december van dat jaar aangenomen. Daarbij stemden 48 landen voor en onthielden 8 landen zich van stemming (zie History of the Document, un.org en Haratsch 2010, 71/72).
Mensenrechten en de bescherming ervan zijn dus niet langer alleen nationale, maar internationale aangelegenheden. Vooral de Tweede Wereldoorlog heeft duidelijk gemaakt dat de bescherming van de mensenrechten niet kan worden overgelaten aan de respectieve nationale rechtsorde (vgl. Haratsch 2010, 70). De mensenrechten worden regelmatig uitgebreid, bijvoorbeeld door het Verdrag inzake de uitbanning van rassendiscriminatie (1966), het Verdrag inzake de uitbanning van discriminatie van vrouwen (1979), het Verdrag inzake de rechten van het kind (1989) en het Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (2006) (vgl. Haratsch 2010, 73).
Literatuur
Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. (2018): Die Allgemeine Erklärung der Menschenrechte. Berlin: Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. (DGVN).
Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. (o.J.): Die Gründung der Vereinten Nationen. https://dgvn.de/un-im-ueberblick/geschichte-der-un [18.09.2020].
Europäischer Gerichtshof für Menschenrechte (2010): European Convention of Human Rights. as amended by Protocols Nos. 11 and 14. supplemented by Protocols Nos. 1, 4, 6, 7, 12, 13 and 16. Straßburg: Council of Europe.
Haratsch, Andreas (2010): Die Geschichte des Menschenrechts. In: Klein, Eckart und Andreas Zimmermann (Hgg.): Studien zu Grund- und Menschenrechten. Potsdam: Universitätsverlag Potsdam.
Schubert, Klaus/Martina Klein (2018): Menschenrechte. In: Das Politiklexikon. 7., aktual. u. erw. Aufl. https://www.bpb.de/nachschlagen/lexika/politiklexikon/17842/menschenrechte [18.09.2020].
Schubert, Klaus/Martina Klein (2018): Vereinte Nationen (UN). In: Das Politiklexikon. 7., aktuali. u. erw. Aufl. https://www.bpb.de/nachschlagen/lexika/politiklexikon/18398/vereinte-nationen-un [18.09.2020].
Spohr, Maximilian (2014): Der neue Menschenrechtsrat und das Hochkommissariat für Menschenrechte der Vereinten Nationen. Entstehung, Entwicklung und Zusammenarbeit. Berlin: Dunkler & Humblot.
United Nations (o.J.): History of the Document. https://www.un.org/en/sections/universal-declaration/history-document/index.html [18.09.2020].