Maskulinizm/Hegemoniczna męskość

Maskulinizm i hegemoniczna męskość to nazwy ruchu i jednocześnie terminy z zakresu gender studies. Odnoszą się one do relacji między mężczyznami i kobietami, ale także do relacji między samymi mężczyznami. Przede wszystkim chodzi o wymaganą „supremację“ (BI 2020) mężczyzny, związaną z tym akceptację podporządkowania i sposób, w jaki jest to uzasadnione w każdym przypadku (por. Meuser; Scholz, 24).

Maskulinizm

Termin maskulinizm (również maskulinizm) opisuje międzynarodowe ruchy na rzecz praw mężczyzn, które rzeczywiście opowiadają się za prawami swojej płci. Jako reakcja na drugi ruch na rzecz praw kobiet, różne z tych ruchów powstały w latach 70. w USA, a później także w Europie Północnej, ale są one bardzo niejednorodne. Podczas gdy profeministyczni mężczyźni opowiadają się za równymi prawami dla wszystkich płci, zniesieniem dyskryminacji ze względu na płeć i wyrównaniem relacji między płciami, ruchy maskulinistyczne bronią praw mężczyzn bez wyjątku (por. maskulinizm). Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę z różnych przejawów. Dokładne kierunki powinny być rozróżniane między antyfeminizmem, wyraźnym mizoginizmem lub ochroną i rozszerzaniem praw mężczyzn.

Pochodzenie terminu

Termin maskulinizm został użyty już w 1911 roku w czasopiśmie akademickim The Freewoman (OUP 2020). Dopiero w latach 80. XX wieku przeprowadzono dalsze badania w socjologii, częściowo dlatego, że klasyczny wizerunek mężczyzn był uważany za „niekwestionowaną oczywistość“ (Baur; Luedtke 2008, 8). Tak więc kobiety, ich dyskryminacja i feminizm zawsze znajdowały się w czołówce badań (por. Baur; Luedtke 2008, 7). Po zmianie w kierunku społeczeństwa postindustrialnego, mężczyźni zdawali się zyskać nowy i nieznany wcześniej profil (por. Baur; Luedtke 2008, 8). W szczególności Robert Connell ukuł pojęcie męskości hegemonicznej, tak że termin ten stał się decydujący w badaniach nad męskością (por. Meuser; Scholz 2012, 24). Termin ten wywodzi się z badań naukowych, ale jest coraz częściej używany przez ruchy mężczyzn jako nazwa własna (por. Baur; Luedtke 2008, 8).

Orientacja na stereotypowe role płciowe

Klasyczne lub raczej historyczne wzorce ról, zgodnie z którymi mężczyzna funkcjonuje jako dominująca głowa i żywiciel rodziny, a kobieta ma zajmować się domem i dziećmi, w dużej mierze rozluźniły się w naszym społeczeństwie lub zdecydowanie nie są tak wyraźne, jak kilka dekad temu (por. Claus 2014, s. 14 i nast.). Niemniej jednak nadal istnieją pewne idealne koncepcje dla płci, którym należy sprostać. Obejmują one na przykład cechę mężczyzny, jaką jest bycie silnym, co oprócz siły fizycznej oznacza również, że okazywanie uczuć lub wrażliwości emocjonalnej jest niemęskie. Maskulinistom chodzi o dyskurs na temat istniejących idei męskości (por. Claus 2014, s. 49). W tym miejscu należy jednak stwierdzić, że w ramach ruchu nie ma konsensusu co do tego, jak powinna wyglądać „nowa męskość“ (por. Claus 2014, s. 13). Szczególnie w nurtach antyfeministycznych lub mizoginistycznych wydaje się raczej, że stare schematy ról chcą zostać ponownie zdobyte.

Znaczenia w kontekście ruchów na rzecz praw mężczyzn

Grupy takie jak Men’s Rights Movement, Promise Keepers czy tak zwane mityczno-poetyckie ruchy mężczyzn (por. Martschukat 2008, 48-49) krytykują, że feministyczne wysiłki na rzecz równych praw dyskryminują i uciskają mężczyzn, tworząc „kryzys męskości“ (por. Feldmann 2013, 478). Na przykład dyskryminacja kobiet jest negowana, ponieważ mężczyźni są w ten sam sposób pokrzywdzeni w innych obszarach. W tym przypadku często wymienia się krótszą średnią długość życia, obowiązkowe działania wojenne i dyskryminację w areszcie. Inni opowiadają się za naturalnym lub religijnym prawem do męskiej supremacji (por. Vahsen 2002, 249) lub chcą powrócić do naturalnej i silnej męskości (por. Martschukat 2008, 47-48). Te różne obozy nakładają się na siebie w swoim naturalistycznym i esencjalistycznym rozumieniu różnic między płciami (por. Connell 2015, 95), przez co nawet bardziej „umiarkowane“ nurty w większości reprodukują problematyczne relacje między płciami.

W wielu przypadkach zjawisko maskulinizmu jest opisywane jako „mizoginiczne i homofobiczne“, ponieważ służy „utrzymaniu i stabilizacji struktur władzy zajmowanych przez mężczyzn“ (Vahsen 2002, 253). Tendencje maskulinistyczne opowiadają się zatem za konsolidacją i legitymizacją patriarchalnych relacji dominacji, a tym samym hegemonicznej męskości.

Hegemoniczna męskość

Koncepcja hegemonicznej męskości pochodzi od australijskiego socjologa Raewyna Connella (ur. 1944) i pomimo różnych krytycznych uwag (por. Meuser 2016, 221), stanowi centralną koncepcję w socjologicznych badaniach nad męskością lub płcią. W przeciwieństwie do dominującej wcześniej teorii ról płciowych, podejście Connell ma tę zaletę, że można je wykorzystać do zbadania związku między męskością a władzą (por. Connell 2015, 72).

Kluczowe dla podejścia Connell jest założenie, że istnieje wielość męskości (a także kobiecości, por. May 2010, 131), które podlegają zmianom społecznym i współistnieją w społeczeństwie w tym samym czasie (por. Vahsen 2002, 253). W swojej książce The Made Man, Connell opisuje jako hegemoniczną męskość, która jest dominująca i dominująca w każdej kulturze i epoce.

„Męskość“ to pozycja w relacjach między płciami; praktyki, poprzez które mężczyźni i kobiety zajmują te pozycje, oraz wpływ tych praktyk na doświadczenie cielesne, osobowość i kulturę“ (Connell 2015, 124).

Idąc dalej, „[h]egemoniczną męskość […] można zdefiniować jako tę konfigurację praktyk genderowych, która […] zapewnia (lub ma zapewnić) dominację mężczyzn, a także podporządkowanie kobiet“ (Connell 2015, 130).

Koncepcja hegemonicznej męskości Connell opiera się na koncepcji hegemonii kulturowej Antonio Gramsciego. Zgodnie z jego „klasową i państwowo-teoretyczną koncepcją hegemonii“ (May 2010, 141), „dominacja […] funkcjonuje zatem poprzez zaangażowanie we wspólne wartości i wspólne wzorce interpretacji“ (Meuser 2015, 10). W przeciwieństwie do struktur imperialnych, w których władza istnieje poprzez przymus, cechą charakterystyczną hegemonicznych relacji dominacji jest „[ukryta] zgoda podwładnych“ (Meuser 2016, 220).

Hegemonicznej męskości nie należy jednak rozumieć jako wiązki cech, które posiadają wszyscy mężczyźni w większości, ale raczej funkcjonuje ona jako system porządku lub wzoru (por. May 2010, 129). Jest postrzegana jako ideał męskości, który jest ustanawiany przez mniejszość elit i strukturyzuje relacje społeczne (por. Meuser 2016, 221). Dzieje się tak, ponieważ hegemoniczna męskość odgranicza się na dwa sposoby: od kobiecości, ale także od innych form męskości (por. Vahsen 2002, 248). Zgadzając się z tą podwójną relacją dominacji męskości (por. Meuser 2016, 221), Bourdieu pisze, że męskość jest „pojęciem wybitnie relacyjnym, skonstruowanym przed i dla innych mężczyzn oraz przeciwko kobiecości, z pewnego rodzaju strachu przed kobiecością“ (Bourdieu 2005, 96). Connell odnosi się do obecnie dominującej koncepcji męskości jako transnarodowej męskości biznesowej (por. Meuser 2015, 12).

„Męskości“ – klasyfikacja według Raewyn Connell

Hegemoniczna męskość pozostaje w relacji dominacji i napięcia z trzema innymi nadrzędnymi kategoriami męskości, które Connell wyróżnia w następujący sposób:

1. męskość podporządkowana: spójna z rozgraniczeniem od kobiecości, mężczyźni, którzy odbiegają od heteronormatywnego obrazu męskości są dewaluowani. Dotyczy to zarówno homoseksualnych (lub niebinarnych) koncepcji tożsamości, jak i mężczyzn, których cechy są stereotypowo interpretowane jako kobiece (por. Connell 2015, 131-132).
2. zmarginalizowana męskość: mężczyźni dotknięci rasizmem (lub klasizmem) również w mniejszym stopniu korzystają z patriarchalnych struktur władzy (por. Connell 2015, 134). W szczególności rasistowski topos „niebezpiecznego Czarnego“ służy konstytucji władzy białego patriarchatu.
3. współuczestnicząca męskość (complicit masculinity): charakteryzuje się tym, że choć nie posiada atrybutów hegemonicznej męskości, korzysta z niej dzięki tak zwanej „dywidendzie patriarchalnej“ (por. May 2010, 130).

Jednak wszystkie te koncepcje męskości (a także kobiecości) są również zmienne i wpływają na siebie nawzajem (por. tamże, 130-132). Koncepcja Connella przypomina w pewnych punktach teorię męskiej dominacji lub hegemonii Bourdieu, dlatego też koncepcja hegemonicznej męskości może być również rozumiana jako habitusowo-teoretyczna koncepcja męskości (por. Meuser 2016, 222), zgodnie z którą hegemoniczną męskość należy rozumieć jako „generatywną zasadę konstrukcji męskości“ (Meuser 2016, 221).

Problem różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn z perspektywy maskulinistycznej (przykład).

Fakt, że nie ma równości między płciami, można zaobserwować w różnych punktach lub okolicznościach w naszym nowoczesnym społeczeństwie: „Pomimo politycznie entuzjastycznych dekad kobiet i pomimo (co prawda umiarkowanych) interwencji polityczno-płciowych ze strony państwa społecznego i prawnego, męska hegemonia w polityce i gospodarce była w stanie trwale się umocnić (Kreisky 2001, s. 153)“.

Na przykład w gospodarce prawie wszystkie ważne stanowiska kierownicze zajmują mężczyźni (por. Kreisky 2001, s. 154 i nast.), tak więc w tym kontekście można mówić o „samoświadomości męskiej supremacji“ (Franziska Schutzbach 2018, s. 305) lub hegemonicznej męskości. Podobnie, ta nieproporcjonalność wyraża się w wynagrodzeniu płci. Rozbieżność ta określana jest mianem luki płacowej między płciami, zgodnie z którą mężczyźni otrzymują znacznie wyższe wynagrodzenie niż kobiety za tę samą pracę i kwalifikacje (por. Robert Claus 2014, s. 39). W trakcie tego rozwoju pojawiły się głosy, zwłaszcza ze strony środowisk zajmujących się prawami kobiet, wzywające do wyrównania wynagrodzeń. Maskulinistki czują się jednak pokrzywdzone wprowadzonymi w tym zakresie środkami, takimi jak parytet kobiet, ponieważ ich zdaniem zwraca się uwagę wyłącznie na obawy kobiet. Ponadto, maskuliniści problematyzują awans kobiet jako „bezpośrednio utrudniający ścieżki życiowe chłopców i mężczyzn, ponieważ [byliby oni] zepchnięci do bierności i nisko płatnych zawodów“ (Claus 2014, s. 39).

 

Literatura

Baur, Nina; Luedtke, Jens (red.) (2008): The Social Construction of Masculinity. Hegemoniczne i zmarginalizowane męskości w Niemczech. Opladen: Budrich.

Bibliographisches Institut GmbH (2020): Hegemony, the, [online] https://www.duden.de/rechtschreibung/Hegemonie [19.09.2020].

Bourdieu, Pierre: Męska dominacja. Frankfurt a. M.: Suhrkamp 2005.

Claus, Robert (2014). Maskulismus – Antifeminismus zwischen vermeintlicher Salonfähigkeit und raitant Frauenhass. Friedrich Ebert Stiftung (red.); Forum Politik und Gesellschaft.

Connell, Raewyn: The Made Man. The Construction and Crisis of Masculinities. 4th revised and expanded ed. Wiesbaden: Springer 2015 (= Gender and Society 8).

Fegter, Susann (2012): Kryzys chłopców w edukacji i wychowaniu. Dyskursywna konstrukcja płci i męskości. Wiesbaden: Springer VS.

Feldmann, Doris u. Sabine Schülting: Männlichkeit. W: Metzler Lexikon Literatur- und Kulturtheorie. Podejścia – Osoby – Podstawowe pojęcia. Ed. by Ansgar Nünning. 5. zaktualizowane i rozszerzone wydanie. Stuttgart: Metzler 2013. pp. 478-479.

Kreisky, E. (2001). Gospodarka światowa jako pole walki: aspekty wzajemnego oddziaływania globalizmu i maskulinizmu. Austrian Journal of Political Science, 30(2), 137-159. https://nbn-resolving.org/urn:nbn:de:0168- ssoar-59682.

Martschukat, Jürgen u. Olaf Stieglitz: Geschichte der Männlichkeiten. Frankfurt a. M.: Campus Verlag 2008 (= Historical Introductions 5).

Masculinism. https://www.lexico.com/definition/masculinism (5.10.2020).

May, Michael: Hegemoniczna męskość. W: Polityka kobiet w rękach rodziny? Nowe relacje w konkurencji, autonomii lub współpracy. Ed. by Karin Böllert and N. Oelkers. Wiesbaden: Verlag für Sozialwissenschaften 2010. s. 129-156.

Meuser, Michael: Socjologia. W: Masculinity. An Interdisciplinary Handbook. Ed. by Stefan Horlacher, B. Jansen and W. Schwanebeck. Stuttgart: Metzler 2016. s. 218-236.

Meuser, Michael; Scholz, Sylka. W: Baader, Meike Sophia; Bilstein, Johannes; Tholen, Toni (red.) (2012): Wychowanie, Edukacja i Płeć. Męskość w centrum zainteresowania gender studies. Wiesbaden: Springer VS.

Meuser, Michael: Männlichkeit in Gesellschaft. Słowo wstępne. Wprowadzenie w: The Made Man. Konstrukcja i kryzys męskości. 4th revised and expanded ed. Wiesbaden: Springer 2015 (= Gender and Society 8). S. 9-20.

Oxford University Press (2000): masculinism, n., [online] https://www.oed.com/view/Entry/114564?redirectedFrom=masculinism#eid [19.09.2020].

Schutzbach, Franziska (2018): Dominująca męskość i neoreakcyjne światopoglądy na scenie podrywaczy. Opublikowano w Feminist Studies Volume 36 Issue 2, pod redakcją: Sabine Hark et. al, DOI: https://doi.org/10.1515/fs-2018-0034; Wydawca: De Gruyter; Opublikowano online: 02.11.2018.

Vahsen, Mechthilde: Männlich/Masculinity/Masculinity Studies. W: Metzler Lexikon Gender Studies, Geschlechterforschung. Podejścia – Osoby – Podstawowe terminy. Ed. by Renate Koll. Stuttgart: Metzler 2002. pp. 252-253.

Vahsen, Mechthilde: Männerforschung (Men’s Studies/New Men’s Studies/Men’s Movement). W: Metzler Lexikon Gender Studies, Geschlechterforschung. Podejścia – Osoby – Podstawowe terminy. Ed. by Renate Koll. Stuttgart: Metzler 2002. pp. 248-249.