Lingua franca

Ο όρος αποτελείται από το λατινικό „lingua“ που σημαίνει „γλώσσα“ ή „γλώσσα“ και το „franca“, το οποίο μπορεί να νοηθεί είτε ως „ελεύθερη“ ή „ανοικτή“ είτε, σε σχέση με την πρώτη επαληθεύσιμη Lingua Franca, μπορεί να μεταφραστεί ως „φραγκονική“ (βλ. Bußmann 2008, 408). Κυριολεκτικά, λοιπόν, η lingua franca πρέπει να νοείται ως „ελεύθερη γλώσσα“ που χρησιμοποιείται ως „γλώσσα διαμεσολάβησης σε πολύγλωσσες γλωσσικές κοινότητες“ (ό.π.), οπότε ο όρος περιγράφει απλώς τη γλωσσική της λειτουργία (βλ. Meierkord και Knapp 2002, 10). Οι lingua francas λειτουργούν έτσι ως γλώσσες γέφυρας ή καθομιλουμένης μεταξύ δύο ή περισσότερων ομιλητών που δεν έχουν κοινή πρώτη γλώσσα (βλ. Mauranen 2018, 7).

Αγγλικά

Η αγγλική γλώσσα είναι ίσως η πιο εξέχουσα και πιο διαδεδομένη lingua franca της εποχής μας, αλλά η ρωσική ως η κυρίαρχη lingua franca στα πρώην σοβιετικά κράτη και η αραβική ως η κοινή lingua franca του Ισλάμ αποτελούν επίσης παραδείγματα ευρέως διαδεδομένων φυσικών γλωσσών που λειτουργούν ως lingua franca (βλ. Bußmann 2008, 408). Ωστόσο, όχι μόνο οι λεγόμενες παγκόσμιες γλώσσες, δηλαδή οι γλώσσες που ομιλούνται από μεγάλο αριθμό ανθρώπων στον κόσμο ως πρώτη, δεύτερη ή ξένη γλώσσα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως lingua franca- δεν υπάρχουν περιορισμοί ως προς το ποιες γλώσσες ή διάλεκτοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως lingua franca. Αυτές μπορεί επίσης να είναι νεκρές γλώσσες όπως τα λατινικά ή τα αρχαία ελληνικά (βλ. Mauranen 2018, 7f.) ή οι pidgin γλώσσες μπορούν να αναδυθούν ως lingua francas σε „γλωσσικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης“ όταν δεν υπάρχει κοινή γλωσσική γνώση μεταξύ των εμπλεκόμενων ομιλητών (Bußmann 2008, 532). Έχουν επίσης γίνει προσπάθειες ανάπτυξης ειδικών τεχνητών γλωσσών για την παγκόσμια διεθνή συνεννόηση, όπως η Εσπεράντο, η πιο γνωστή αυτού του είδους, η οποία σχεδιάστηκε ήδη από τον 19ο αιώνα ως „παγκόσμια γλώσσα βοήθειας“ με πολύ απλοποιημένη προφορά και γραμματική (Bußmann 2008, 157f.). Στη λειτουργία της lingua franca, γίνεται διάκριση μεταξύ δύο ορισμών: Αφενός, ως „πραγματική lingua franca“ ορίζεται η γλώσσα γέφυρας/επικοινωνίας, όταν κανένας από τους ομιλητές δεν μιλά τη γλώσσα αυτή ως πρώτη γλώσσα. Ο άλλος όρος lingua franca περιλαμβάνει επίσης γλωσσικές καταστάσεις μεταξύ φυσικών ομιλητών και μη φυσικών ομιλητών, οπότε αυτό νοείται ως „ασύμμετρη χρήση“ (Ammon 2001, 34).

Κριτική

Ακολουθεί η κριτική στη χρήση της lingua franca, καθώς ορισμένοι γλωσσολόγοι διατυπώνουν την άποψη ότι η πολιτιστική κληρονομιά των φυσικών γλωσσών χάνεται με αυτόν τον τρόπο, επειδή η lingua franca αντιπροσωπεύει πάντα μια έντονα επαγωγική μορφή της αρχικής γλώσσας (βλ. Meierkord 2002, 109). Επικρίνεται επίσης ότι οι ομιλητές έχουν συχνά διαφορετικές ικανότητες στην αντίστοιχη lingua franca, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αποκλίσεις στην αποκωδικοποίηση και την αποκρυπτογράφηση των μηνυμάτων (βλ. ό.π., 112).

Ιστορική εξέλιξη

Όπως αναφέρθηκε στην αρχή, ωστόσο, η lingua franca μπορεί να μεταφραστεί και ως „φραγκική γλώσσα“, η οποία ανάγεται στη „γλώσσα των „Φράγκων“ [ως] η αρχαιότερη αποδεδειγμένη […] lingua franca“, η οποία μιλιόταν κατά τον Μεσαίωνα την εποχή των Σταυροφοριών και προέκυψε μέσω της „επαφής των χριστιανών της Δυτικής Ευρώπης με Τούρκους και Άραβες μουσουλμάνους“ (Bußmann 2008, 408- Πρβλ. Meierkord u. Knapp 2002, 9). Αλλού, η λατινική γλώσσα κατονομάζεται ως η πρώτη διηπειρωτική lingua franca την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η οποία συνεχίστηκε και κατά τον Μεσαίωνα (βλ. Schendl 2016, 124). Προκύπτει ότι η lingua franca προέκυψε ιστορικά και χρησιμοποιήθηκε εκεί όπου υπήρχε η επιθυμία για εμπόριο μεταξύ διαφορετικών φυλών ή εθνοτικών ομάδων (Meikerkord and Knapp 2002, 10). Επιπλέον, η αποικιοκρατία από τον 15ο αιώνα και μετά συνέβαλε σημαντικά στην εξάπλωση και ανάπτυξη πολυάριθμων γλωσσών pidgin (πρβλ. ό.π.). Έτσι, η γερμανική γλώσσα εξαπλώθηκε επίσης ως lingua franca τόσο μέσω της αποικιοκρατίας όσο και μέσω της „περιφερειακής εξάπλωσης των φυσικών ομιλητών της γερμανικής γλώσσας“ εντός και εκτός Ευρώπης (Ammon 2001, 32). Ιδιαίτερα στον επιστημονικό τομέα, τα γερμανικά θεωρήθηκαν η πιο διαδεδομένη γλώσσα ανταλλαγών και δημοσιεύσεων τον 19ο και τον 20ό αιώνα (πρβλ. ό.π., 34). Μετά τους Παγκόσμιους Πολέμους, η γερμανική γλώσσα έχασε το κύρος της σε παγκόσμιο επίπεδο και η ανάγκη για μια γενική lingua franca αυξήθηκε λόγω του αυξανόμενου αριθμού διεθνών οργανισμών, καθώς και του αυξημένου διεθνούς εμπορίου, του τουρισμού, της μετανάστευσης και των μέσων μαζικής ενημέρωσης (Πρβλ. Meierkord και Knapp 2002, 12). Αυτό οδήγησε στην παγκόσμια ανάπτυξη της αγγλικής γλώσσας ως της πλέον διαδεδομένης διεθνούς lingua franca (Πρβλ. Jenkins 2018, 595).

Βιβλιογραφία

Ammon, U. (2001): Τα γερμανικά ως lingua franca στην Ευρώπη. Στο: Sociolinguistica 15, 32-41.

Bußmann, H. (επιμ.) (2008): Λεξικό της γλωσσολογίας. 4η έκδ. Στουτγάρδη: Alfred Kröner.

Jenkins, J. (2018). Το μέλλον της αγγλικής ως lingua franca. Στο: J. Jenkins, W. Baker και M. Dewey (επιμ.): The Routledge Handbook of English as a Lingua Franca. Oxon, New York, Routledge, 594-605.

Mauranen, A. (2018): Εννοιολόγηση της ELF. In: J. Jenkins, W. Baker and M. Dewey (eds.): The Routledge Handbook of English as a Lingua Franca. Oxon, New York, Routledge, 7-24.

Meierkord, C. και K. Knapp (2002): „Η γλώσσα της Αγγλικής είναι η πρώτη γλώσσα, η οποία είναι η αγγλική: Approaching lingua franca communication. In: ders. (Ed.): Lingua Franca Communicaiton. Frankfurt a. M.: Lang, 9-28.

Meierkord, C. (2002): „Γλώσσα απογυμνωμένη“ ή „γλωσσική μασάλα“; Η κουλτούρα στη lingua franca συνομιλία. Στο: ders. and K. Knapp (eds.): Lingua Franca Communication. Frankfurt a. M.: Lang, 109-134.

Schendl, H. (2016): Ιστορική γλωσσολογία και ELF. Στο: M. Pitzl και R. Osimk-Teasdale (επιμ.): Η αγγλική ως lingua franca: Προοπτικές και προοπτικές. Boston, Berlin: De Gruyter, 123, 128.