Lichaamstaal

Lichaamstaal is een alomtegenwoordig fenomeen. Aan de ene kant proberen we de lichaamstaal van anderen te ‚lezen‘ en te interpreteren; aan de andere kant doen anderen hetzelfde met ons. In interculturele communicatie is lichaamstaal van bijzonder belang.

Wat is lichaamstaal precies?

– Gezichtsuitdrukkingen

– Gebaren (vooral bewegingen van het bovenlichaam, bijv. armen)

– Proxemiek (hoe houden we afstand? Hoe bewegen we ons in de ruimte?)

– Taxis (bewegingsrichting, bijv. oogcontact)

– Stem (bijv. zacht, sonoor, diep)

Alomtegenwoordig fenomeen

Dit alles is lichaamstaal. Het vult aan wat we zeggen en is altijd contextafhankelijk. Bovendien is lichaamstaal alomtegenwoordig. In een persoonlijk gesprek letten we vooral op gezichtsuitdrukkingen. Aan de telefoon luisteren we naar hoe de stem van de ander klinkt. Talloze emoticons imiteren onze lichaamstaal op smartphones. Lichaamstaal is daarom van groot belang voor interpersoonlijke communicatie.

Functies

De spraakwetenschapper Christa Heilmann definieert in totaal vier functies van lichaamstaal (cf. Heilmann 2009):

1. Syntactische functie: met gebaren en gezichtsuitdrukkingen structureren we wat er gezegd wordt, zorgen we voor begrijpelijkheid en verstaanbaarheid.
2. Pragmatische functie: lichaamstaal onthult meer dan woorden over onze stemming en gevoelens. Op deze manier beïnvloedt lichaamstaal onze interacties. Lichaamstaal kan emoties opwekken, conflicten oplossen of intensiveren, zodat het werkt als een versterker.
3. Semantische functie: Het wijst op ongerijmdheden op het niveau van de boodschap. Lichaamstaal heeft op veel mensen een geloofwaardiger effect. In het dagelijks leven controleren we dus altijd hoe iets gezegd wordt (in vergelijking met wat er gezegd wordt).
4. Dialogische functie: Wie praat wanneer? Dit is de regulerende functie met betrekking tot het wisselen van sprekers binnen gesprekken.

Interculturele eigenaardigheden

Er zijn nog andere eigenaardigheden in interculturele communicatie. Kan lichaamstaal goed of fout zijn? Nee, het kan hoogstens afwijken van een bepaalde verwachting. Deze verwachtingen zijn cultureel bepaald. Ze komen vaak overeen met wat we gewend zijn. Lichaamstaal verschilt daarom sterk van cultuur tot cultuur (maar ook binnen een cultuur, zie generatiekloof en subculturen). Bovendien veranderen culturen en ontstaan er nieuwe vormen (bijv. jeugdgroeten). In interculturele communicatie ontstaan vaak misverstanden omdat we de lichaamstaal van andere culturen niet kennen.

Omgaan met anders-zijn

Bovendien speelt de evaluatie van vreemde lichaamstaal een belangrijke rol. Voelen we ons gestoord door het verschil? Misschien wel. Het vreemde gedrag kan ook als verkeerd worden ervaren. „Moet je zo hard praten?“ „Je hoort getrouwde vrouwen niet te omhelzen!“ „Waarom eet hij met zijn mond open en smakt hij met zijn lippen?“

Wat we vaak vergeten: Anderen kunnen zich net zo ergeren aan ons gedrag. Welke conclusies kunnen we uit deze overwegingen trekken? Constante reflectie over verschillende culturele lichaamstalen is nodig om geen passieve marionet van onze eigen cultuur te worden.

Literatuur

Argyle, Michael (1996): Lichaamstaal en communicatie. Het handboek voor non-verbale communicatie. Paderborn: Junfermann.

Galli, Johannes (2008): Lichaamstaal en communicatie. Freiburg: Galli.

Heilmann, Christa M. (2009): Lichaamstaal begrijpen en correct gebruiken. München: Reinhardt.