Leitkultur (yol gösterici kültür)

„Leitkultur“ (yönlendirici kültür) terimi entegrasyona ilişkin siyasi tartışmalar sırasında ortaya çıkmıştır (Novak, 2006, 17). Bu terim 1996 yılında siyaset bilimci Bassam Tibi tarafından ortaya atılmıĢtır. Tibi’ye göre Avrupa’nın yol gösterici kültürü „demokrasi, laiklik, aydınlanma, insan hakları ve sivil toplum“ temelli Batılı liberal değerler sistemine dayanmaktadır (Tibi, 2000, 154). Göç politikasına ilişkin siyasi tartışmalar sırasında bu terim tekrar tekrar eleştirel bir şekilde tartışılmıştır. Bu süreçte terim giderek daha siyasi bir nitelik kazandı.

Terimden siyasi meseleye

CDU’lu politikacı Jörg Schönbohm, 1998 yılında „Süddeutsche Zeitung „da yayınlanan bir makalesinde „Leitkultur“ terimini „çok kültürlülük“ ile doğrudan bir karşıtlık ve ulusal kimliği tanımlama girişimi olarak kullanmıştır (bkz. ZIELCKE, SZ, 1998). Jörg Schönbohm yabancıların entegre olmayı reddettiğini varsaymakta ve Alman Anayasası’nın değerlerini korumak için bir Leitkultur’un getirilmesini zorunlu görmektedir (bkz. Kowitz, SZ, 1998).

Ekim 2000’de, o zaman CDU parlamento grubunun lideri olan Friedrich Merz bu terimi ele aldı ve göç ve entegrasyon için kurallar ve bu sırada Almanya için tek tip bir „liberal Alman Leitkultur“ (yol gösterici kültür) talep etti, çünkü entegrasyon ancak bu şekilde işlev görebilirdi (Merz, Die Welt, 2000). Sonuç olarak, „Leitkultur“ terimi muhafazakar bir dünya görüşü ve buna bağlı göç politikası ile birlikte anılmaktadır (EBD, SZ, 2000). Aynı şekilde, bu terim çok kültürlülüğe karşı bir antitez olarak da yorumlanmaktadır.

Leitkultur tartışmasında yeniden yükseliş

2015’teki mülteci krizi Leitkultur meselesine yeni bir ivme kazandırdı. 2017 yılında Thomas de Maizière (dönemin Federal İçişleri Bakanı) Almanya’da Leitkultur üzerine 10 maddelik bir katalog yazarak yeni bir tartışmayı tetikledi (de Maizière, Bild am Sonntag, 2017).

Göçmenler için bir kılavuz olarak tanımlanmış bir Leitkultur fikri özellikle muhafazakâr ve sağcı kesimlerde olumlu karşılandı. Örneğin, Thüringen eyalet parlamentosundaki AfD parlamento grubu „Leitkultur, Identität und Patriotismus“ (yol gösterici kültür, kimlik ve vatanseverlik) üzerine bir pozisyon belgesi yayınlamış ve bu belgede örneğin „Alman yol gösterici kültürünün korunması ve teşvik edilmesinin Thüringen anayasası ve anayasasında bir devlet hedefi olarak yer alması“ çağrısında bulunmuştur (AfD parlamento grubu, pozisyon belgesi: Leitkultur, Identität und Patriotismus, 2018).

Leitkultur’a ilişkin yasal bir düzenleme federal düzeyde yürürlüğe konulamamıştır. Bununla birlikte, Leitkultur’un temel fikri, yayın kuruluşlarının „Alman dili ve Leitkultur’un öğretilmesine katkıda bulunmasını“ öngören „Bavyera Entegrasyon Yasası“ gibi eyalet düzeyindeki bazı yasalara dahil edilmiştir (FAZ, 2019).

Leitkultur ile ilgili tartışmalar medyada tekrar tekrar filizleniyor. Örneğin Philipp Amthor (CDU), „İyi durumda mıyız?“ başlıklı yazısıyla bir „Leitkultur“ tartışması yaratmaya çalıştı. Unser Land braucht eine Leitkultur-Debatte“ (bkz. Amthor, 2020, s. 5 vd.) başlıklı yazısıyla Philipp Amthor (CDU), Leitkultur konusunu yeniden gündeme getirmek için yeni bir girişimde bulunmuştur.

‚Leitkultur’un eleştirisi

Bassam Tibi, Alman Leitkultur’u üzerine yapılan iki toplumsal tartışmayı (2000-2017) başarısız olarak değerlendirmektedir (bpb.de, Tibi, 2017). „Leitkultur“ teriminin, eserleri üzerinde uzlaşı sağlanmadan kullanılmasını ve dolayısıyla „bilgisiz şeylerin varsayılmasını“ eleştirmektedir (Bpb.de, Tibi, 2017).

Dahası, bir Leitkultur’un varlığı birçok siyasetçi tarafından kararlı bir şekilde sorgulanmakta ve temelden reddedilmektedir. Eşitlik veya fikir özgürlüğü gibi Anayasa tarafından temsil edilen değer ve normların anlaşılması çağrısında bulunmayı tercih etmektedirler (bpb.de, 2020). Entegrasyon Komiseri (2017 itibariyle) Aydan Özuguz (SPD) bu konuda şu yorumu yapıyor: „…çünkü dilin ötesinde spesifik bir Alman kültürü tanımlanamaz […]. Anayasa’nın anayasal normları vatandaşların bir arada yaşaması için düzenleyici bir çerçeve sunmaktadır […]“ (Özuoguz, Tagesspiegel Causa, 2017).

Son olarak, Leitkultur hakkında neredeyse 20 yıldır süren tartışmaların ardından, Leitkultur’un mantıklı olup olmadığı sorusu ortaya çıkmaktadır. Örneğin Ruprecht Polenz (CDU) şu yorumu yapıyor: „Aslında tüm bu tartışmalardan, bunların gerçekten amaca yönelik olmadığı öğrenilebilirdi. Bir arada yaşama kültürünü teşvik etmeliyiz.“ (Polenz, Deutschlandfunk, 2017).

Uluslararası perspektif

Uluslararası alanda da, ilgili Leitkultur hakkındaki tartışmalar giderek alevleniyor. Bu durum, yüzyıllar boyunca göçmenlerin bilinen beyaz ve Protestan egemen kültüre uyum sağlamak zorunda kaldığı ABD’de de geçerlidir. Bununla birlikte, Amerikan toplumu Latin Amerika vatandaşlarının artan göçü nedeniyle yapısal bir değişim yaşamaktadır. Bu sayede, bilindik yönlendirici kültür kaçınılmaz olarak bir değişim geçirmektedir.

Hem liberal hem de siyasi olarak muhafazakar politikacılar, gözle görülür şekilde küçülen seçmen topluluğunda siyasi bir güç olarak yeni göçmenlere artan bir ilgi duyduklarından, bu değişim tekrar tekrar güçlü bir şekilde tartışılmaktadır (bkz. Wergin, Die Welt, 2015).

Aynı şekilde, Leitkultur tartışması Katolik Kilisesi’nde de zaman zaman önemli bir rol oynamaktadır. Örneğin Papa Francis şu yorumu yapmıştır: „Bizim bir Hıristiyan Leitkultur’umuz yok, artık yok! Artık kültürü şekillendiren sadece biz değiliz ve ne ilk ne de en çok dinlenen biziz“ (FAZ, 2019). Kilise başkanı, Katolik Kilisesi’ne geri dönülmesi ve Hıristiyan rehber kültürü olarak mültecilere daha merhametli bir yaklaşım sergilenmesi çağrısında bulunuyor (bkz. Zeit online, 2019).

Edebiyat

Thüringen Eyalet Parlamentosundaki AfD parlamento grubu: Pozisyon belgesi: Leitkultur, Identität, Patriotismus. Erfurt, 2018

AMTHOR, Philipp: İyi durumda mıyız? Ülkemizin bir Leitkultur tartışmasına ihtiyacı var, in: Hauptmann, Ralph &. Brinkhaus, Mark: Eine Politik für morgen, Die junge Generation fordert ihr politisches Recht. Freiburg, Herder Verlag, 2020 s. 5-6

KOWITZ: Devrilme korkusu. İçinde: 02.09.1998 tarihli SZ.

NOWAK, Jürgen: Leitkultur und Parallelgesellschaft – Argumente wider einen deutschen Mythos. Frankfurt a.M., 2006. s. 17

PAUTZ, Hartwig: Die deutsche Leitkultur: Eine Identitätsdebatte. Yeni Sağ, Neo-ırkçılık ve Normalleştirme Çabaları. Stuttgart, 2005.

Tibi, Bassam,: Kimliksiz Avrupa? Çokkültürlü Toplumun Krizi. btb. 2000. s. 154

ZIELCKE: Karşılaştığımızda yabancılar. İçinde: SZ 27.06.1998’den itibaren.

Kaynakların listesi

Federal İçişleri Bakanlığı, İmar ve İçişleri Bakanlığı (2017), Leitkultur für Deutschland – Was ist das eigentlich?

https://www.bmi.bund.de/SharedDocs/interviews/DE/2017/05/namensartikel-bild.html