Leitkultur (kultura przewodnia)
Termin „Leitkultur“ (kultura przewodnia) pojawił się w trakcie debat politycznych na temat integracji (Novak, 2006, 17). Został on wprowadzony w 1996 roku przez politologa Bassama Tibiego. Według Tibiego europejska kultura przewodnia opiera się na zachodnim liberalnym systemie wartości, który opiera się na „demokracji, sekularyzmie, oświeceniu, prawach człowieka i społeczeństwie obywatelskim“ (Tibi, 2000, 154). W trakcie debat politycznych na temat polityki imigracyjnej termin ten był wielokrotnie poddawany krytycznej dyskusji. W procesie tym termin ten nabierał coraz bardziej politycznego charakteru.
Od terminu do kwestii politycznej
W artykule w „Süddeutsche Zeitung“ w 1998 r. polityk CDU Jörg Schönbohm użył terminu „Leitkultur“ jako bezpośredniego przeciwieństwa „wielokulturowości“ i jako próby zdefiniowania tożsamości narodowej (por. ZIELCKE, SZ, 1998). Jörg Schönbohm zakłada, że obcokrajowcy odmawiają integracji i postrzega wprowadzenie Leitkultur jako niezbędne do ochrony wartości niemieckiej Ustawy Zasadniczej (por. Kowitz, SZ, 1998).
W październiku 2000 r. Friedrich Merz, ówczesny przewodniczący grupy parlamentarnej CDU, przyjął ten termin i zażądał zasad imigracji i integracji, a w związku z tym także jednolitej „liberalnej niemieckiej Leitkultur“ (kultury przewodniej) dla Niemiec, ponieważ tylko w ten sposób integracja może funkcjonować (Merz, Die Welt, 2000). W rezultacie termin „Leitkultur“ jest kojarzony z konserwatywnym światopoglądem i odpowiadającą mu polityką migracyjną (EBD, SZ, 2000). Podobnie, termin ten jest również interpretowany jako antyteza wielokulturowości.
Ponowne ożywienie w debacie na temat Leitkultur
Kryzys uchodźczy w 2015 r. nadał kwestii Leitkultur nowy impuls. W 2017 r. Thomas de Maizière (ówczesny federalny minister spraw wewnętrznych) napisał 10-punktowy katalog na temat Leitkultur w Niemczech, wywołując ponowną debatę (de Maizière, Bild am Sonntag, 2017).
Pomysł zdefiniowania Leitkultur jako wytycznych dla imigrantów został szczególnie dobrze przyjęty w obozach silnie konserwatywnych i prawicowych. Na przykład grupa parlamentarna AfD w parlamencie krajowym Turyngii opublikowała stanowisko w sprawie „Leitkultur, Identität und Patriotismus“ (kultury przewodniej, tożsamości i patriotyzmu), w którym wezwała na przykład do „ochrony i promowania niemieckiej kultury przewodniej jako celu państwowego w konstytucji Turyngii i ustawie zasadniczej“ (grupa parlamentarna AfD, stanowisko: Leitkultur, Identität und Patriotismus, 2018).
Regulacja prawna dotycząca Leitkultur nie mogła być egzekwowana na szczeblu federalnym. Jednak podstawowa idea Leitkultur została włączona do niektórych przepisów na szczeblu krajowym, takich jak „Bawarska ustawa integracyjna“, zgodnie z którą korporacje nadawcze mają „przyczyniać się do nauczania języka niemieckiego i Leitkultur“ (FAZ, 2019).
Debata na temat Leitkultur wciąż kiełkuje w mediach. Philipp Amthor (CDU), na przykład, próbował stworzyć debatę na temat „Leitkultur“ w swoim eseju „W dobrej formie? Unser Land braucht eine Leitkultur-Debatte“ (por. Amthor, 2020, s. 5 i nast.), Philipp Amthor (CDU) podjął próbę ponownego zwrócenia uwagi na kwestię Leitkultur.
Krytyka „Leitkultur
Bassam Tibi sam ocenia dwie debaty społeczne na temat niemieckiej Leitkultur (2000-2017) jako nieudane (bpb.de, Tibi, 2017). Krytykuje, że jego termin „Leitkultur“ jest używany bez konsensusu z jego pracami, a zatem „zakłada się rzeczy niedoinformowane“ (Bpb.de, Tibi, 2017).
Co więcej, istnienie Leitkultur jest zdecydowanie kwestionowane i zasadniczo odrzucane przez wielu polityków. Wolą oni wzywać do zrozumienia wartości i norm reprezentowanych przez Ustawę Zasadniczą, takich jak równość lub wolność opinii (bpb.de, 2020). W tym kontekście komisarz ds. integracji (od 2017 r.) Aydan Özuguz (SPD) komentuje: „…ponieważ specyficznie niemieckiej kultury, poza językiem, po prostu nie da się zidentyfikować […]. Normy konstytucyjne Ustawy Zasadniczej zapewniają ramy regulacyjne dla współistnienia obywateli […]“. (Özuoguz, Tagesspiegel Causa, 2017).
Wreszcie, po prawie 20 latach debat na temat Leitkultur, pojawia się pytanie, czy ma ona sens. Na przykład Ruprecht Polenz (CDU) komentuje to następująco: „Można by właściwie wyciągnąć wniosek z tych wszystkich debat, że tak naprawdę nie są one celowe. Powinniśmy promować kulturę współistnienia“. (Polenz, Deutschlandfunk, 2017).
Perspektywa międzynarodowa
Również na arenie międzynarodowej dyskusje na temat odpowiedniej Leitkultur są coraz bardziej ożywione. Dzieje się tak również w USA, gdzie przez wieki imigranci musieli dostosowywać się do dobrze znanej, białej i protestanckiej kultury dominującej. Niemniej jednak społeczeństwo amerykańskie doświadcza zmian strukturalnych ze względu na rosnącą imigrację obywateli Ameryki Łacińskiej. W związku z tym znana kultura przewodnia nieuchronnie ulega zmianie.
Zmiana ta jest wciąż dyskutowana, ponieważ zarówno liberalni, jak i politycznie konserwatywni politycy są coraz bardziej zainteresowani nowymi imigrantami jako siłą polityczną w wyraźnie kurczącej się społeczności wyborczej (por. Wergin, Die Welt, 2015).
Podobnie, debata na temat Leitkultur odgrywa również ważną rolę w Kościele katolickim. Papież Franciszek, na przykład, skomentował: „Nie mamy chrześcijańskiej Leitkultur, już jej nie ma! Nie jesteśmy już jedynymi, którzy kształtują kulturę i nie jesteśmy ani pierwszymi, ani najbardziej słuchanymi“ (FAZ, 2019). Głowa Kościoła wzywa do powrotu do Kościoła katolickiego i bardziej miłosiernego podejścia do uchodźców jako chrześcijańskiej kultury przewodniej (por. Zeit online, 2019).
Literatura
Grupa parlamentarna AfD w parlamencie krajowym Turyngii: Stanowisko: Leitkultur, Identität, Patriotismus. Erfurt, 2018
AMTHOR, Philipp: W dobrej formie? Nasz kraj potrzebuje debaty na temat Leitkultur, w: Hauptmann, Ralph &. Brinkhaus, Mark: Eine Politik für morgen, Die junge Generation fordert ihr politisches Recht. Freiburg, Herder Verlag, 2020 s. 5-6
KOWITZ: Strach przed przewróceniem. W: SZ z 02.09.1998.
NOWAK, Jürgen: Leitkultur und Parallelgesellschaft – Argumente wider einen deutschen Mythos. Frankfurt a.M., 2006. s. 17
PAUTZ, Hartwig: Die deutsche Leitkultur: Eine Identitätsdebatte. The New Right, Neo-racism and Efforts at Normalisation. Stuttgart, 2005.
Tibi, Bassam, Europa bez tożsamości? The Crisis of the Multicultural Society. btb. 2000. s. 154.
ZIELCKE: Obcy, kiedy się spotykamy. W: SZ z 27.06.1998.
Lista źródeł
Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Budownictwa i Spraw Wewnętrznych (2017), Leitkultur für Deutschland – Was ist das eigentlich?
https://www.bmi.bund.de/SharedDocs/interviews/DE/2017/05/namensartikel-bild.html
[ostatni dostęp: 18.08.2020].
Federalna Agencja Edukacji Obywatelskiej (2020), Leitkultur: https://www.bpb.de/nachschlagen/lexika/das-junge-politik-lexikon/161369/leitkultur
[ostatni dostęp: 18.08.2020].
Federalna Agencja Edukacji Obywatelskiej (2017), Leitkultur als Integrationskonzept :https://www.bpb.de/politik/extremismus/islamismus/255521/leitkultur-als-integrationskonzept-revisited
[ostatni dostęp: 18.08.2020].
Deutschlandfunk (2017), Debatte über Leitkultur:
https://www.deutschlandfunk.de/debatte-ueber-leitkultur-der-begriff-passt-nicht-in-eine.694.de.html?dram:article_id=385088
[ostatni dostęp: 18.08.2020].
Frankfurter Allgemeine Zeitung (2019), „Nie mamy już chrześcijańskiej Leitkultur“: https://www.faz.net/aktuell/politik/inland/papst-franziskus-keine-christliche-leitkultur-mehr-16547259.html
[ostatni dostęp: 20.08.2020].
Frankfurter Allgemeine Zeitung (2019), Bayerisches Integrationsgesetz teilweise verfassungswidrig:
https://www.faz.net/aktuell/politik/inland/bayerisches-integrationsgesetz-teilweise-verfassungswidrig-16516591.html
[ostatni dostęp: 18.08.2020].
Tagesspiegel Causa (2017), Leitkultur degenerates into a cliché of being German: https://causa.tagesspiegel.de/gesellschaft/wie-nuetzlich-ist-eine-leitkultur-debatte/leitkultur-verkommt-zum-klischee-des-deutschseins.html
[ostatni dostęp: 18.08.2020].
Welt (2015), The new Leitkultur of the USA: https://www.welt.de/print/wams/politik/article137938554/Die-neue-Leitkultur-der-USA.html
[ostatni dostęp: 20.08.2020].
Zeit online (2019), „Nie mamy już chrześcijańskiej Leitkultur“: https://www.zeit.de/gesellschaft/ausland/2019-12/papst-franziskus-ansprache-katholische-kirche-veraenderungen
[ostatni dostęp: 20.08.2020].