Kültür şoku terimi 1960’larda Amerikalı antropolog Kalvero Oberg tarafından ortaya atılmıştır. Oberg, Practical Anthropology (Pratik Antropoloji) adlı makalesinde bir sömestrini yurtdışında geçiren öğrencilerin deneyimlerini incelemiştir. Yabancı kültürde karşılaştıkları engelleri analiz etmiştir. Bu bağlamda kültür şokunu beş aşamalı bir kriz olarak tanımlamıştır: Coşku, Yabancılaşma, Tırmanma, Yanlış Anlama, Anlama (bkz. Oberg 1960, 177-182). Oberg’in teorisi geçtiğimiz on yıllarda pek çok kez değiştirilmiş ve geliştirilmiştir. Bu bağlamda, Oberg’in kültür şoku tanımını yabancı olarak algılanan tüm sistemlere genişleten Pedersen’den bahsetmek gerekir: „Kültür şoku, alışılmadık olaylar ve beklenmedik durumlarla karşılaşan her bireyin içinde meydana gelir.“ (Pedersen 1995, 1)
5 Aşama
Adler de Oberg’in fikirlerini benimsemiş ve değiştirmiştir. Ayrıca kültür şokunu beş evreye ayırmıştır (bkz. Adler 1974, 22-49). İlk aşamayı balayı olarak adlandırır. Beklenti ve merak ile karakterize edilir. Seyahat edenler yabancı kültürle ilk temaslarını coşkulu bir şekilde gerçekleştirirler. Yeni kültürle daha yoğun temastan sonra, ilk coşku reddedilmeye dönüşebilir ve bu da reddetme aşamasıyla sonuçlanır. Genellikle iletişim sorunlarının eşlik ettiği ilk zorluklar ortaya çıkar. Yeni kültürün ötekiliği genellikle stresli ve rahatsız edici olarak algılanır. Bunu, gerileme aşaması olarak adlandırılan üçüncü aşama izler. Bu gerçek kültür şokudur. Kişi içine kapanır ve şikayet eder. Buna ek olarak, kişinin kendi kültürü idealize edilir. Üçüncü aşama bir kriz olarak yaşanır. Eğer süreç olumluysa, kültür şokunun dördüncü aşaması olan uyum aşaması bunu takip eder. İnsanlar uyum sağlar ve yeni kültürü giderek daha fazla anlar ve kabul eder. Bazı durumlarda düşünme ve hareket etme biçimleri de benimsenir. Kişi kendini giderek daha entegre ve evinde hisseder. Eve dönüldüğünde geri dönüş şoku yaşanabilir. Bu, kişinin kendi ülkesinde yabancı hissettiği anlamına gelir. Bu nedenle az önce anlatılan aşamalardan tekrar geçilir.
Özgüvenle başa çıkma
Grafik bir ilerlemede, inişler ve çıkışlar bir dalga haline gelir. Bu nedenle bir kültür şoku dalgasından söz ediyoruz. Herkes yukarıda anlatılan tüm olguları yukarıda belirtilen aşamalarda yaşamaz ve yoğunluk açısından da farklılıklar vardır. Kültür şoku dalgaları olgusu hakkında bilgi sahibi olmanın pratik faydası, insanların hem kendilerinde hem de başkalarında kültür şokuyla daha güvenli bir şekilde başa çıkabilmelerini sağlamasıdır.
Literatür
Adler, Peter (1974): Kültürel kimliğin ötesinde: Kültürel ve çok kültürlü insan üzerine düşünceler. Kültür öğreniminde konular. 8. baskı.
Oberg, Kalvero (1960): Cultural shock: Adjustment to new cultural enviroments. In: Gulick, John (ed.): Practical Anthropology and Practical Politics. Cilt 7, 177-182.
Pedersen, Paul (1995): Kültür şokunun beş aşaması. Dünya Çapında Kritik Olaylar. Cilt 25. Westport/ Conn: Greenwood Press.