Koncepcja kulturowego podziału ziemi

Koncepcja kulturowego podziału ziemi opisuje przestrzenny podział ziemi na różne obszary kulturowe, który jest przeprowadzany na podstawie określonych cech. Według Newiga, dydaktyka geografii, kulturowe części ziemi są definiowane jako „powiązania w ogólnoświatowej sieci przestrzenno-czasowej ludzkich form życia o niemal kontynentalnej skali w oparciu o ich środowisko naturalne“ (Newig 1999). Celem tej koncepcji jest zidentyfikowanie przestrzeni, w których żyją te same lub podobne kultury i społeczności oraz pogrupowanie ich tak, aby można było nakreślić największe przestrzenie kulturowe.

Pojawienie się i zmienność koncepcji

Koncepcja ta została po raz pierwszy opisana przez Kolba w 1962 roku i pierwotnie wywodziła się z badań przestrzennych geografii. Powstała z naturalnej potrzeby znalezienia sposobu na odnalezienie się w przestrzeni, a także możliwości określenia swojej pozycji, ponieważ „każdy człowiek potrzebuje i rozwija geograficzny obraz świata, w którym może sklasyfikować swoje podstawowe informacje, ale także wiele nowych informacji, które są dodawane każdego dnia“ (ibid., 7). Aby umożliwić klasyfikację, potrzebne są cechy opisowe, które mogą definiować przestrzenie. Ze względu na mnogość różnych koncepcji, różnią się one w zależności od autora i pozostawiają miejsce na różne podejścia do klasyfikacji.

Kolb opracował koncepcję, która definiuje dziesięć kulturowych części ziemi, a tym samym zastępuje myślenie o narodach powojennej geografii (por. Stöber 2001, 138), „jednak powstrzymał się od kartograficznego wdrożenia swojej próby klasyfikacji“ (tamże).

Koncepcja Newiga z 1986 r. klasyfikuje według cech „religii lub ideologii; języka, pisma, prawa; koloru skóry (rasy); gospodarki [i] sytuacji“ (Böge 1997, 323), z której wyłoniły się kulturowe części ziemi: Angloameryka, Australia, Europa, Ameryka Łacińska, Orient, Azja Wschodnia, Rosja, „Czarna Afryka“ (od tego czasu przemianowana na Afrykę Subsaharyjską), Azja Południowa i Azja Południowo-Wschodnia (Reinke/Bickel 2018, 2).

Podobnie jak Kolb i Newig, Huntington również opracował w 1996 r. podejście do klasyfikacji, które jest jednym z najbardziej znanych w literaturze (por. Stöber 2001, 138). Ściśle związany z jego artykułem Zderzenie cywilizacji, dzieli ziemię na osiem obszarów kulturowych, których cechami są „obiektywne elementy, takie jak język, historia, religia, zwyczaje, instytucje […] oraz] subiektywna identyfikacja ludzi z nią“ (Huntington 1996, 28). Zasadniczo jego podejście jest podobne do podejścia Kolba, ale kładzie większy nacisk na podział według światopoglądów (por. Stöber 2001, 138).

Ocena koncepcji ziemi kulturowej

Przez wiele lat koncepcja ziemi kulturowej była źródłem debaty zarówno w geografii, jak i w innych dyscyplinach. Ze względu na mnogość różnych podejść, wielokrotnie spotykała się ona z krytyką, która przez długi czas była szczególnie skierowana przeciwko koncepcji Newiga. Według Poppa podział kultur jest zasadniczo problematyczny, ponieważ nie ma jasnego sposobu na określenie, gdzie zaczynają się lub kończą wspomniane obszary kulturowe (por. Popp 2003, 21). Jednak szczególnie ważne jest, aby terminy takie jak kultura i przestrzeń zostały wcześniej jasno zdefiniowane, aby zdawać sobie sprawę z szerokiego zakresu tych pojęć.

Głównym zarzutem Poppa jest to, że koncepcja ziemi kulturowej Newiga promuje „myślenie mozaikowe“ (tamże, 29) i może zostać przyjęta jako ideologia. Opierając się na reprezentacji kartograficznej, sugeruje on, że obszary kulturowe należy traktować jako oddzielne od siebie i że nie ma form przejściowych. Co więcej, nazwa „Czarna Afryka“ jest dyskryminująca i, podobnie jak nazwa „Orient“, odzwierciedla europocentryczny pogląd. „Ziemie kulturowe [w konsekwencji] wykazują bliskie podobieństwo do stereotypów w ich wyrazistym charakterze, które, choć w ocenie jest ziarno prawdy, łatwo zestalają się w stereotypowe folie“ (Popp 2003, 37).

Literatura

Böge, Wiebeke (2011): Kulturraumkonstrukte als zeitgebundene Weltbilder. W: Geography and School 33, 4-8.

Böge, Wiebeke (1997): Die Einteilung der Erde in Grossräume: Zum Weltbild der deutschsprachigen Geographie seit 1871. Arbeitsergebnisse und Berichte zur wirtschafts- und sozialgeographischen Regionalforschung. Heft 16. Hamburg: Institut für Geographie der Universität Hamburg.

Dürr, Heiner (1987): Kulturerdteile: „Nowa“ teoria dziesięciu światów jako podstawa nauczania geografii? W: Geographische Rundschau 39, 228-32.

Newig, Jürgen (1999): The Concept of Cultural Earth Parts. https://www.kulturerdteile.de/kulturerdteile/ [01.08.2019].

Newig, Jürgen (1986): Trzy światy czy jeden świat: Kulturowe części ziemi. W: Geographische Rundschau 38, 262-267.

Popp, Herbert (2003): Pojęcie kulturowych części ziemi w dyskusji – przykład Afryki. Dyskurs naukowy – znaczenie dla nauczania – zastosowanie na lekcjach geografii. Bayreuth Contact Studies in Geography. Vol. 2. Bayreuth: Naturwissenschaftliche Gesellschaft Bayreuth.

Reinke, Christine/ Bickel, Jens (2018): Infoblatt Kulturerdteile. Leipzig: Klett.

Stöber, Georg (2001): „Kulturerdteile“, „Kulturräume“ und die Problematik eines „räumlichen“ Zugangs zum kulturellen Bereich. W: ders. (red.): Obce kultury w nauczaniu geografii: analizy – koncepcje – doświadczenia. Studies in international textbook research. Vol. 106. Hanover: Hahn, 138-154.

Stöber, Georg (2011). Koncepcje przestrzeni kulturowej w programach nauczania, podręcznikach i nauczaniu. W: Geographische Rundschau 33, 15-26.