İnsan hakları, kökeni veya cinsiyeti ne olursa olsun her insanın doğuştan sahip olduğu ve ne tanınması ne de reddedilmesi mümkün olan haklar olarak anlaşılmaktadır. İnsanlığın ve dolayısıyla tüm devletlerin veya toplumların normatif ve hukuki temelini oluştururlar (bkz. Menschenrechte, bpb.de). Buna bağlı olarak, bir devletin özel yasama yapılarından da üstün kabul edilirler, bu nedenle devletler insan haklarını „tanıyabilir“ ancak tanımlayamazlar (Menschenrechte, bpb.de).
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi
Merkezi bir belge olarak İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB), insan haklarını 30 maddede insanlığın ahlaki temelleri olarak formüle etmektedir (bkz. Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. 2018, 3). Dolayısıyla İHEB, haklar aracılığıyla güvence altına alınan haysiyetin merkezi değerini özellikle vurgulamaktadır. Buna göre, giriş bölümünde belirtilen amaç „insan topluluğunun tüm üyelerinin doğuştan sahip oldukları onurun ve eşit ve devredilemez haklarının tanınmasıdır“ (Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. 2018, 6). Bu insan hakları arasında yaşam hakkı, bütünlük ve güvenlik hakkı, eşitlik hakkı, oy kullanma hakkı, ifade, inanç ve vicdan özgürlüğü hakkı ve diğerleri yer almaktadır (bkz. Menschenrechte, bpb.de).
İnsan haklarının geniş kapsamlı küresel uygulamasına rağmen, bazı yerlerde bu haklar için hala mücadele edilmesi gerekmektedir. Bazı ülkelerde insan hakları zaten apaçık ortada olsa da, günümüzde hala ihlaller yaşanmaktadır. Bu durum, sürekli koruma ve uygulamayı vazgeçilmez kılmaktadır (bkz. Menschenrechte, bpb.de).
İnsan hakları belgeleri
Birleşmiş Milletler veya Avrupa Konseyi gibi çeşitli ülkelerin ittifaklarından oluşan uluslararası örgütler, dünya çapında insan haklarını güvence altına alma ve uygulama görevine adanmıştır (bkz. Spohr 2014, 17).
İlki, insan haklarını korumak için idari çalışmalar yürüten bir organlar ağından oluşur. Örneğin, neredeyse tüm kıtalardan düzenli olarak seçilen 47 üye devletten oluşan İnsan Hakları Konseyi, güncel gelişmeler hakkında toplantılar düzenler ve olası insan hakları ihlallerini değerlendirir (bkz. Spohr 2014, 52, 54-56, 108). Bir diğer organ olan İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi, ulusal düzeyde Birleşmiş Milletler Üye Devletlerinin ilgili yargı organları ve yasama organlarıyla yakın işbirliği içinde çalışır. Bir „sekreterya“ olarak, üye devletler ile İnsan Hakları Konseyi arasında bir bağlantıyı temsil eder (bkz. Spohr 2014, 116/117). Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi de barışın ve insan haklarının korunması konusunda üst düzey bir sorumluluğa sahiptir (bkz. Birleşmiş Milletler (BM), bpb.de).
Avrupa düzeyinde, yine 47 üye devletten oluşan Avrupa Konseyi, insan haklarını korumak için, birçok maddesinde eğitim hakkı veya serbest seçim hakkı gibi değerleri güvence altına alan „Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi“ gibi çok sayıda anlaşmayı kabul etmiştir (Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 2002, 35).
Günümüz insan haklarının ortaya çıkışı
10 Aralık 1948 tarihinde Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu 217 A (III) sayılı Kararı (İnsan Hakları) kabul etmiştir. Tüm insanların ellerinden alınmaması gereken haklara sahip olduğu fikri, İkinci Dünya Savaşı ve Holokost sırasında işlenen suçların deneyiminden ortaya çıkmıştır (bkz. History of the Document, un.org). İkinci Dünya Savaşı sırasında, ABD Başkanı Roosevelt 1941 yılında, savaş sonrasında barışçıl ve adil bir dünya düzeni sağlamayı amaçlayan Dört Özgürlüğü ilan etmiştir. Bu dört özgürlük ifade özgürlüğü, din özgürlüğü, yoksulluktan kurtulma ve korkudan kurtulmayı öngörüyordu (bkz. Haratsch 2010, 69/70). İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinden sonra Birleşmiş Milletler kurulmuştur. BM Şartı’nın hedefleri, örneğin negatif barışın (askeri güç kullanılmaması) yanı sıra pozitif barışa (insan hakları, kalkınma, ekonomi ve kültür alanlarında işbirliği ve dostane ilişkiler) yönelik çabalardır (bkz. Birleşmiş Milletler’in Kuruluşu, dgvn.de).
1948
İnsan hakları, BM’nin 1946’daki ilk oturumlarında zaten tartışılan bir konuydu ve ertesi yıl İnsan Hakları Komisyonu, insan haklarına ilişkin bir sözleşme formüle etmek üzere ilk kez toplandı. 50’den fazla üye devleti kapsayan nihai taslak Eylül 1948’de sunuldu ve aynı yıl 10 Aralık’ta kabul edildi. Bu süreçte 48 ülke lehte oy kullanırken 8 ülke çekimser kalmıştır (bkz. Belgenin Tarihi, un.org ve Haratsch 2010, 71/72).
Böylece insan hakları ve bunların korunması artık sadece ulusal değil, uluslararası bir mesele haline gelmiştir. Özellikle İkinci Dünya Savaşı, insan haklarının korunmasının ilgili iç hukuk düzenine bırakılamayacağını açıkça ortaya koymuştur (bkz. Haratsch 2010, 70). İnsan hakları, örneğin Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşme (1966), Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşme (1979), Çocuk Hakları Sözleşmesi (1989) ve Engelli Kişilerin Haklarına İlişkin Sözleşme (2006) ile düzenli olarak genişletilmektedir (bkz. Haratsch 2010, 73).
Literatür
Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. (2018): Die Allgemeine Erklärung der Menschenrechte. Berlin: Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. (DGVN).
Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. (o.J.): Die Gründung der Vereinten Nationen. https://dgvn.de/un-im-ueberblick/geschichte-der-un [18.09.2020].
Europäischer Gerichtshof für Menschenrechte (2010): European Convention of Human Rights. as amended by Protocols Nos. 11 and 14. supplemented by Protocols Nos. 1, 4, 6, 7, 12, 13 and 16. Straßburg: Council of Europe.
Haratsch, Andreas (2010): Die Geschichte des Menschenrechts. In: Klein, Eckart und Andreas Zimmermann (Hgg.): Studien zu Grund- und Menschenrechten. Potsdam: Universitätsverlag Potsdam.
Schubert, Klaus/Martina Klein (2018): Menschenrechte. In: Das Politiklexikon. 7., aktual. u. erw. Aufl. https://www.bpb.de/nachschlagen/lexika/politiklexikon/17842/menschenrechte [18.09.2020].
Schubert, Klaus/Martina Klein (2018): Vereinte Nationen (UN). In: Das Politiklexikon. 7., aktuali. u. erw. Aufl. https://www.bpb.de/nachschlagen/lexika/politiklexikon/18398/vereinte-nationen-un [18.09.2020].
Spohr, Maximilian (2014): Der neue Menschenrechtsrat und das Hochkommissariat für Menschenrechte der Vereinten Nationen. Entstehung, Entwicklung und Zusammenarbeit. Berlin: Dunkler & Humblot.
United Nations (o.J.): History of the Document. https://www.un.org/en/sections/universal-declaration/history-document/index.html [18.09.2020].