Immaterieel Cultureel Erfgoed

Om zowel culturele als natuurlijke kenmerken te benadrukken, werd in 1972 het Verdrag inzake de bescherming van het cultureel en natuurlijk werelderfgoed (Werelderfgoedverdrag) geratificeerd door 190 lidstaten van de Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO). Dit is bedoeld om het wederzijds begrip van cultuur enerzijds en de bescherming en het behoud van verschillende culturele en natuurlijke rijkdommen anderzijds te bevorderen. Tegelijkertijd garandeert het dat „een erfenis van eerdere generaties […] kan worden doorgegeven aan toekomstige generaties“ (Hauser-Schäublin/ Bendix 2015, 52) (vgl. Hauser-Schäublin/ Bendix 2015, 51 f.).

Uitbreiding

Het tastbare Werelderfgoedconcept uit 1972 werd in 2003 aangevuld met de Conventie voor het behoud van het immaterieel cultureel erfgoed, zodat vanaf dat moment de volgende gebieden beschermenswaardig werden geacht:

– Mondeling overgeleverde tradities en uitdrukkingsvormen, met inbegrip van taal

– Uitvoerende kunsten

– Sociale gebruiken, rituelen en festivals

– Kennis en gebruiken met betrekking tot de natuur en het universum

– Traditionele ambachtelijke technieken (zie Eggert/Mißling 2015, 63 e.v.).

Als gevolg van de Conventie van 2003 worden cultuuruitingen beschermd „waarmee […] etnische groepen zich vaak identificeren, […] [die] [van generatie op generatie worden] doorgegeven en een] identiteitsvormend effect en betekenis hebben“ (Eggert/ Mißling 2015, 64).

Doelstellingen van de Conventie

De maatregelen ter bescherming van bedreigde cultuuruitingen zijn enerzijds bedoeld om hun vitaliteit te behouden en te bevorderen en anderzijds om het bewustzijn van hun belang op lokaal, nationaal en internationaal niveau te vergroten. Zo worden tegelijkertijd „eeuwenoude tradities en gebruiken bewaard als een immaterieel onderdeel van het cultureel erfgoed van de mensheid“ (Dippon/ Siegmund 2010, 32).

Voorbeelden

Sinds 2013 is Duitsland lid van het Werelderfgoednetwerk onder het motto „Kennis. Weten. Duitsland is sinds 2013 geïnteresseerd in het behouden, onderhouden en promoten van de diversiteit van levend cultureel erfgoed op nationaal niveau (vgl. UNESCO1). Vier categorieën drukken deze diversiteit uit:

1. gebruiken en festivals in de loop van het jaar

– bijv. het kerstlied of de vinkenmanoeuvre in het Harzgebergte

2. mens en natuur

– bijv. verloskunde of de Duitse broodcultuur

3. muziek en (fysieke) taal

– bijv. koorzang of de poetry slam

4. leven in gemeenschap

– bijv. de Oost-Friese theecultuur (zie UNESCO2).

Meer voorbeelden zijn te vinden in het landelijke Register Immaterieel Cultureel Erfgoed: www.unesco.de/kultur-und-natur/immaterielles-kulturerbe/immaterielles-kulturerbe-deutschland/bundesweit

Terwijl de landelijke Lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed de diversiteit op Duits niveau vertegenwoordigt, zijn er drie lijsten beschikbaar voor het behoud ervan op internationaal niveau:

1. Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid.

– Doel: Het creëren van een grotere zichtbaarheid van de culturele diversiteit in de wereld en tegelijkertijd een groeiend bewustzijn ervan.

– Bijvoorbeeld het Chinese silhouet.

2e Lijst van immaterieel cultureel erfgoed dat dringend beschermd moet worden

– Doel: Snelle maatregelen implementeren voor culturele vormen die bedreigd worden door mondiale/lokale ontwikkelingen.

– Bijvoorbeeld het culturele gebied van de katholieke minderheid van de Suiti in Letland.

3. UNESCO-register van goede praktijken

– Doel: modelprojecten onder de aandacht brengen

– bijv. het levende fandangomuseum in Brazilië (cf. UNESCO3; Eggert/ Mißling 2015, 68).

De keerzijde van de status van immaterieel cultureel erfgoed

Hoewel de Conventie van 2003 bedoeld is om levend cultureel erfgoed wereldwijd te helpen promoten en waarderen en culturele standaardisatie tegen te gaan, zijn er ook problemen en uitdagingen verbonden aan de status van immaterieel cultureel erfgoed. De volgende lijst illustreert deze:

– De instrumentalisering van de conventie leidt tot de verankering, codificatie en musealisering van levend cultureel erfgoed.

– Bepaalde waardegeladen representaties worden gecreëerd en beschouwd als authentiek of waardig om bewaard te worden.

– Staten willen een bepaald imago creëren met de status van immaterieel cultureel erfgoed.

– Hoewel gemeenschappen en groepen in het middelpunt van de belangstelling staan als cultuurdragers, is er geen uniforme definitie van wie als cultuurdrager wordt beschouwd.

– De administratie van immaterieel cultureel erfgoed is voornamelijk de verantwoordelijkheid van de staat, zodat medezeggenschapsrechten afhankelijk zijn van de politieke of hiërarchische structuur en in sommige gevallen eerst gecreëerd moeten worden.

– Het bepalen, nomineren en implementeren van conservatiemaatregelen is een taak van de staat, zodat de bovengenoemde lijsten altijd gebaseerd zijn op selectieprocessen die dus potentieel een machtsonevenwicht reproduceren, aangezien tijdens het nominatieproces de geschiktheid voor Werelderfgoed wordt geënsceneerd en diegenen worden opgenomen die hun culturele vorm op een aantrekkelijke manier presenteren.

– Resultaat: hegemonie van machtige staten

– Uitoefening van controle over culturele vormen

– Commerciële/industriële marketing

– politieke, economische en idealistische valorisatie (cf. Eggert/ Mißling 2015, 65-77).

 

Literatuur

Dippon, P./ Siegmund, A. (2010): De educatieve claim van UNESCO Werelderfgoedlocaties – een actuele inventarisatie in het spanningsveld tussen Werelderfgoedconventie en lokale praktijk. In: Ströter-Bender, J. (red.): Werelderfgoededucatie. Standpunten en discoursen over het onderwijs van UNESCO-werelderfgoed. Marburg, 31-43.

Eggert, A./ Mißling, S. (2015): Het UNESCO-verdrag inzake de bescherming van het immaterieel cultureel erfgoed uit 2003. In: Groth, S./ Bendix, R./ Spiller, A. (eds.): Cultuur als eigendom: Instrumenten, dwarsdoorsneden en casestudies. Göttingen, 61-77.

Hauser-Schäublin, B./ Bendix, R. (2015): Werelderfgoed. In: Groth, S./Bendix, R./ Spiller, A. (eds.): Cultuur als eigendom: instrumenten, dwarsdoorsneden en casestudies. Göttingen, 51-58.

UNESCO1 (n.d.): https://www.unesco.de/kultur-und-natur/immaterielles-kulturerbe/immaterielles-kulturerbe-deutschland [01.02.2019].

UNESCO2 (n.d.): https://www.unesco.de/kultur-und-natur/immaterielles-kulturerbe/immaterielles-kulturerbe-deutschland/bundesweit [01.02.2019].

UNESCO3 (n.d.): https://www.unesco.de/kultur-und-natur/immaterielles-kulturerbe/immaterielles-kulturerbe-weltweit [01.02.2019].