Ο Geert Hofstede ήταν Ολλανδός πολιτισμικός επιστήμονας, κοινωνικός ψυχολόγος και ομότιμος καθηγητής οργανωσιακής ανθρωπολογίας και διεθνούς διοίκησης στο Πανεπιστήμιο του Μάαστριχτ. Στους επαγγελματικούς κύκλους θεωρείται ο θεμελιωτής της στατιστικώς βασισμένης διαπολιτισμικής έρευνας.
Μετρήσιμες πτυχές
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο Hofstede διεξήγαγε μια εμπειρική μελέτη με περισσότερους από 110.000 υπαλλήλους της IBM σε 67 χώρες και από αυτήν ανέπτυξε το μοντέλο των πολιτισμικών διαστάσεων. Αρχικά, ο Hofstede προσδιόρισε τέσσερις πολιτισμικές διαστάσεις, αργότερα ακολούθησαν άλλες δύο και ο αριθμός των χωρών που μελετήθηκαν αυξήθηκε επίσης σε 76. „Μια διάσταση είναι μια πτυχή μιας κουλτούρας που μπορεί να μετρηθεί σε σχέση με άλλες κουλτούρες“. (Hofstede 2017, 38)
Ακολουθεί μια επισκόπηση των πολιτισμικών διαστάσεων:
Η πολιτισμική διάσταση της απόστασης εξουσίας περιγράφει την εκδήλωση των σχέσεων εξουσίας εντός των πολιτισμών καθώς και την κατανομή τους. Αν η απόσταση μεταξύ γονέων και παιδιών, δασκάλων και μαθητών, προϊσταμένου και εργαζομένου – οι ιεραρχικές σχέσεις μπορούν να γίνουν ανεκτές με διαφορετικό τρόπο. Η απόσταση εξουσίας είναι επομένως η
„βαθμός στον οποίο τα λιγότερο ισχυρά μέλη των θεσμών και των οργανισμών μιας χώρας αναμένουν και αποδέχονται την άνιση κατανομή της εξουσίας“. (Hofstede 2017, 518)
Η δεύτερη πολιτισμική διάσταση περιγράφει τη σχέση ανάμεσα στον ατομικισμό και τον κολεκτιβισμό εντός της εκάστοτε κουλτούρας. Ενώ οι ατομικιστικοί πολιτισμοί δίνουν έμφαση στην προσωπική αυτοπραγμάτωση, οι κολεκτιβιστικοί πολιτισμοί δίνουν έμφαση στην ταυτότητα εμείς-ομάδα.
„Ο ατομικισμός αντιπροσωπεύει μια μορφή κοινωνίας στην οποία οι κοινωνικοί δεσμοί μεταξύ των ατόμων δεν είναι πολύ ισχυροί. Ο καθένας αναμένεται να νοιάζεται μόνο για τον εαυτό του ή την άμεση οικογένειά του“. (Hofstede 2017, 516)
„Ο κολεκτιβισμός αντιπροσωπεύει μια κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι ζουν από τη γέννησή τους σε ομάδες „εμείς“, δηλαδή σε ομάδες με ισχυρή αίσθηση του ανήκειν που τους παρέχουν προστασία σε όλη τους τη ζωή για την αδιαμφισβήτητη αφοσίωσή τους“. (Hofstede 2017, 516)
Οι κουλτούρες αντιμετωπίζουν τις άγνωστες καταστάσεις που προκαλούν αβεβαιότητα με διαφορετικούς τρόπους. Τα μέλη των κοινωνιών με υψηλά επίπεδα αποφυγής της αβεβαιότητας προσπαθούν να ελέγξουν το άγνωστο καθώς και το αβέβαιο με τη βοήθεια ρυθμιστικών μέτρων. Οι κουλτούρες με χαμηλή αποφυγή αβεβαιότητας, από την άλλη πλευρά, δίνουν λιγότερη έμφαση στον προσανατολισμό σε κανόνες.
Η αποφυγή αβεβαιότητας αναφέρεται στο „βαθμό στον οποίο τα μέλη μιας κουλτούρας αισθάνονται ότι απειλούνται από διφορούμενες ή άγνωστες καταστάσεις“. (Hofstede 2017, 522)
Η πολιτισμική διάσταση της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας είναι μια κοινωνικοπολιτισμική κατηγορία, καθώς περιγράφει την κατανομή των ρόλων μεταξύ ανδρών και γυναικών.
„Η αρρενωπότητα αντιπροσωπεύει μια κοινωνία στην οποία οι συναισθηματικοί ρόλοι των φύλων είναι σαφώς καθορισμένοι: Οι άνδρες υποτίθεται ότι είναι διεκδικητικοί, σκληροί και επικεντρώνονται στην υλική επιτυχία- οι γυναίκες υποτίθεται ότι είναι σεμνές, τρυφερές και ασχολούνται με την ποιότητα ζωής“. (Hofstede 2017, 518)
„Η θηλυκότητα αντιπροσωπεύει μια κοινωνία όπου οι συναισθηματικοί ρόλοι των φύλων επικαλύπτονται: τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες θεωρούνται σεμνοί, ευαίσθητοι και ασχολούνται με την ποιότητα ζωής“. (Hofstede 2017, 514)
Η διάσταση του μακροπρόθεσμου και βραχυπρόθεσμου προσανατολισμού περιγράφει τον προσανατολισμό των κοινωνιών είτε προς βραχυπρόθεσμες επιτυχίες είτε προς μακροπρόθεσμες λύσεις.
„Ο μακροπρόθεσμος προσανατολισμός αντιπροσωπεύει την καλλιέργεια αρετών που είναι προσανατολισμένες προς τη μελλοντική επιτυχία, ιδίως τη λιτότητα και την επιμονή“. (Hofstede 2017, 518)
„Ο βραχυπρόθεσμος προσανατολισμός αντιπροσωπεύει την καλλιέργεια αξιών που σχετίζονται με το παρελθόν και το παρόν, ιδίως τον σεβασμό των παραδόσεων, τη διατήρηση του „προσώπου“ και την εκπλήρωση των κοινωνικών υποχρεώσεων“. (Hofstede 2017, 517)
Η έκτη πολιτισμική διάσταση από το 2010 περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η έκφραση των ατομικών αναγκών σε μια κοινωνία – προσανατολισμένη στην απόλαυση ή μάλλον συγκρατημένη.
„Η απόλαυση αντιπροσωπεύει μια κοινωνία στην οποία επιτρέπεται η σχετικά γενναιόδωρη ικανοποίηση των βασικών και φυσικών ανθρώπινων αναγκών, οι οποίες συνίστανται στην απόλαυση της ζωής και τη διασκέδαση“.
„Ο περιορισμός αντιπροσωπεύει μια κοινωνία στην οποία η ικανοποίηση των αναγκών καταστέλλεται και ρυθμίζεται μέσω αυστηρών κοινωνικών κανόνων“.
Κριτικές φωνές
Οι επικριτές του Hofstede διαμαρτύρονται ότι οι έρευνες διεξήχθησαν αποκλειστικά μεταξύ των υπαλλήλων της IBM και ότι τα αποτελέσματα δεν επιτρέπουν επομένως την εξαγωγή αντιπροσωπευτικών συμπερασμάτων για το σύνολο του πληθυσμού μιας χώρας. Οι υπάλληλοι της IBM δεν αντιστοιχούν σε „μέσους“ πολίτες, καθώς για τη συγκεκριμένη θέση εργασίας απαιτείται ένα επίπεδο προσόντων άνω του μέσου όρου.
Ο Γερμανός πολιτισμικός επιστήμονας Klaus P. Hansen επικρίνει επίσης τη θεωρία των πολιτισμικών διαστάσεων του Hofstede: „Συνολικά, το βιβλίο του είναι μια καταστροφή για τις σύγχρονες πολιτισμικές σπουδές. Αμαρτάνει ενάντια σε όλη την πρόοδο που έχει συντελεστεί από τη δεκαετία του ’60 και, από όλα τα πράγματα, αυτό το έργο της μηχανορραφίας δίδαξε τους ανεπίδεκτους διδασκαλίας που θεωρούσαν την έννοια του πολιτισμού ανοησία. Οι ψυχολόγοι, οι κοινωνιολόγοι και οι οικονομολόγοι που εμπιστεύονται μόνο τις εμπειρικές αναλύσεις πείστηκαν από τις στατιστικές του Hofstede ότι η κουλτούρα αποτελείται από σκληρά γεγονότα που μπορούν να μετρηθούν και να σταθμιστούν“. (Hansen 2000, 285)
Επιπλέον, ασκείται κριτική στο γεγονός ότι μια ολόκληρη χώρα χαρακτηρίζεται ως ομάδα που δεν μπορεί να αντανακλά την ταυτότητα και την αυτογνωσία των επιμέρους κοινωνικών ομάδων. Δεδομένου ότι η κοινωνία βρίσκεται σε συνεχή διαδικασία και αλλαγή, τα δεδομένα, τα οποία είναι πλέον πάνω από 40 ετών, δεν έχουν πλέον αρκετό νόημα από τη σημερινή οπτική γωνία. Επίσης, οι μόνο έξι διαστάσεις που περιγράφηκαν μέχρι σήμερα δεν επαρκούν για να ορίσουν επαρκώς τις σύνθετες κουλτούρες.
Βιβλιογραφία
Hansen, Klaus P. (2000): Kultur und Kulturwissenschaft. Eine Einführung. 2. Aufl. Tübingen/ Basel: Francke.
Hofstede, G.: Lokales Denken, globales Handeln. Interkulturelle Zusammenarbeit und globales Management. 6. Aufl. München: Beck.
Geert Hofstede: https://geerthofstede.com [07.07.2018].