Termin heterogeniczność nie może być jasno zdefiniowany. Wittig wymienia synonimy takie jak Verschiedenartigkeit, Diversität, Andersartigkeit i Ungleichheit (por. Wittig 2014, 14). W internetowym glosariuszu kulturowym Schönhutha heterogeniczność należy rozumieć jako „wyraz różnorodności“. Interesujące wydaje się podejście Prengela, który definiuje heterogeniczność na trzech poziomach znaczeniowych, a mianowicie jako różnicę, zmienność i nieokreśloność (por. Prengel 2005, 21).
Heterogeniczność a homogeniczność
Heterogeniczność może być postrzegana jako przeciwieństwo homogeniczności. Kiedy coś jest opisywane jako jednorodny byt, jest przedstawiane jako „składające się z wysoce jednolitych komponentów i kompleksowej całości“ (Krossa 2018, 53).
Rzeczownik heterogeniczność jest pochodną przymiotnika heterogeniczny, który ma swoje źródło w greckim słowie heterogenḗs, oznaczającym „innego rodzaju, rodzaju, innej płci gramatycznej, różnie skomponowanej“ (DWDS 2018).
Podejście socjologiczne
Krossa definiuje ten termin z perspektywy socjologicznej: „W przeciwieństwie do podejścia opartego na homogeniczności, podstawowym założeniem jest przede wszystkim to, że miejsce i przestrzeń są coraz mniej zgodne lub nawet w ogóle nie są zgodne“ (Krossa 2018, 67).
Istnieje nakładanie się tego, co społeczne i przestrzenne,
– gdy spiętrzone przestrzenie społeczne istnieją jednocześnie i równolegle w jednym miejscu geograficznym lub
– gdy przestrzeń społeczna obejmuje więcej niż jedną lokalizację (por. Krossa 2018, 67).
Krossa przywołuje również prace polskiego teoretyka kultury Zygmunta Baumana, który zajmuje się „płynną nowoczesnością“. Przenosi on również teraźniejszość, w której nie będzie już żadnych z góry określonych wzorców, na swoją koncepcję społeczeństwa. Dystansuje ją od tradycyjnych ram państwa narodowego, a za pomocą metafory płynności przyjmuje koncepcję różnicy jako zasadę. Przeanalizował obecne wzorce form społecznych w oparciu o fakt, że jednostka może jednocześnie i zmiennie odczuwać przynależność do kilku grup społecznych. Krossa wspomina o teoriach, które stawiają jednostkę na pierwszym planie – jednostkę jednak rozwijającą się w powierzchowność. Może to również oznaczać, że coraz ważniejsze staje się kultywowanie wielu tożsamości (por. Krossa 2018, 73 i nast.).
Homogeniczność i heterogeniczność w równowadze?
Według Krossy badania nad różnicami są skuteczne, gdy odnoszą się do poziomów mikro, ale stają się problematyczne, gdy koncepcje mają być teoretyzowane na poziomie makro (por. Krossa 2018, 68). Pisze ona o ewolucji współistnienia tych dwóch pojęć we współczesnej socjologii: „Ogólnie rzecz biorąc, rozważenie obecnych trendów w socjologii pokazuje, że nacisk na równowagę (lub raczej: brak równowagi) między homogenicznością a heterogenicznością przesuwa się w kierunku założenia, że problem heterogeniczności jest dziś ważniejszy, bardziej palący“. (Krossa 2018, 68)
Wyjaśniając to zjawisko, mówi: „Wielu autorów obecnie wyolbrzymia ten aspekt [homogeniczności], deklarując, że heterogeniczność jest dominującą, jeśli nie jedyną istotną, cechą współczesnego społeczeństwa“ (Krossa 2018, 68). W konsekwencji stwierdza ona między innymi, że badacze zajmujący się tematem społeczeństwa kwestionują samo pojęcie społeczeństwa i stwierdzają, że zostało ono wyparte przez pojęcie różnicy (por. Krossa 2018, 68).
Jednak badania prowadzą również do uproszczeń, ponieważ homogeniczność i heterogeniczność są traktowane jedynie jako przeciwieństwa, ale nie są opisywane razem. Prowadzi to do rewersji – aby uniknąć „zbyt dużej“ heterogeniczności, homogeniczność jest nadmiernie podkreślana. Można to zaobserwować na przykład w debatach na temat imigracji i migracji.
„Heterogeniczność“ odnosi się do różnicy lub różnorodności w obrębie grupy lub systemu. Oto kilka przykładów:
Literatura
Cyfrowy słownik języka niemieckiego (DWDS). https://www.dwds.de/wb/heterogen [19.06.18].
Krossa, Anne Sophie (2018): Społeczeństwo. Refleksje na temat podstawowego pojęcia w socjologii. Wiesbaden: Springer.
Prengel, Annedore (2005): Heterogeneity in Education – Review and Outlook (Heterogeniczność w edukacji – przegląd i perspektywy). In: Bräu, Karin/ Schwerdt, Ulrich (eds.): Heterogenität als Chance. Vom produktiven Umgang mit Gleichheit und Differenz in der Schule. Münster: LIT, 19-35.
Schönhuth, Michael: kulturglossar.de. http://www.kulturglossar.de/html/h-begriffe.html [19.06.2018].
Wittig, Marietta-Titine Ve (2014): Heterogeniczność – obciążenie czy wyzwanie pedagogiczne? Badanie typów nauczycieli w państwowych berlińskich szkołach zawodowych w dziedzinie biznesu i administracji w odniesieniu do radzenia sobie ze zróżnicowaniem uczniów. Berlin.