Etnocentrisme

De term etnocentrisme komt van het Griekse woord ethnos „volk“. Het volk komt centraal te staan als doctrine, ideologie of intellectuele stroming.

Een interdisciplinaire term

Intussen is etnocentrisme een veelgebruikte term geworden die interdisciplinair wordt toegepast. Het wordt gebruikt in de psychologie, sociale wetenschappen en politieke wetenschappen. Onder etnocentrisme verstaan we de vooringenomenheid van een individu ten opzichte van cultureel vreemde mensen en groepen. De persoon kijkt door de bril van zijn of haar eigen cultuur (‚eigen groep‘), maakt die tot norm en interpreteert op basis daarvan de respectieve andere cultuur (‚vreemde groep‘). Dit leidt tot een ongereflecteerde overdracht van attitudes uit de eigen cultuur. Daarnaast kunnen normatieve tendensen worden waargenomen: Mensen beschouwen hun eigen cultuur en religie als goed, moreel en deugdzaam. Groepen van buitenaf worden daarentegen gezien als slecht, immoreel en bedreigend.

Vooroordelen en stereotypen

Zo spelen ook stereotypen en vooroordelen een rol die, als ze niet worden heroverwogen, de basis kunnen worden voor racistisch of nationalistisch gedrag: „Etnocentrisme gaat verder dan louter xenofobie in die zin dat het vreemde niet alleen als vreemd en dus beangstigend wordt gezien, maar vooral als `inferieur‘ door een overdreven wij-gevoel“ (Wahle 2017, 231).

Het definitorische tegenconcept van etnocentrisme is polycentrisme, dat pleit voor een open en tolerante houding ten opzichte van mensen met andere culturen, levenswijzen en opvattingen. De uniciteit en onafhankelijkheid van andere culturen worden gerespecteerd en de eigen culturele waarden en houdingen worden daarbij kritisch gereflecteerd.

Etnocentrisme verwijst naar de neiging van een groep om de eigen cultuur, tradities, waarden en normen als superieur en „juist“ te beschouwen in vergelijking met andere culturen en groepen. Etnocentrisme kan ertoe leiden dat mensen andere culturen als „vreemd“, „exotisch“ of „inferieur“ beschouwen en ze devalueren of discrimineren. Etnocentrisme kan ook leiden tot vooroordelen, stereotypering en conflicten tussen verschillende groepen. Het is belangrijk om op te merken dat etnocentrisme niet alleen gebaseerd is op etniciteit, maar ook gebaseerd kan zijn op andere identiteitskenmerken zoals religie, taal, geslacht of seksuele geaardheid.

Etnocentrisme is een manier van denken waarbij de eigen cultuur, religie of natie als gezaghebbend wordt gezien bij het evalueren en interpreteren van de wereld. Het gaat niet alleen om het waarderen van de eigen cultuur, maar ook om het minachten of verwerpen van andere culturen. Etnocentrische mensen hebben de neiging om hun eigen culturele erfgoed als de enige legitieme basis voor waarden en normen te beschouwen en andere culturen dienovereenkomstig te evalueren. Dit kan leiden tot een vertekend en negatief beeld van andere culturen.

Etnocentrisme kan zich op verschillende niveaus manifesteren. Op individueel niveau kan etnocentrisme leiden tot vooroordelen en discriminatie, bijvoorbeeld wanneer iemand wordt afgewezen of gediscrimineerd vanwege zijn culturele achtergrond. Op maatschappelijk niveau kan etnocentrisme leiden tot sociale ongelijkheid en racisme. Het kan ook conflicten tussen verschillende culturen of naties aanwakkeren.

Het is belangrijk om te benadrukken dat etnocentrisme geen universele menselijke eigenschap is, maar een culturele constructie die van cultuur tot cultuur kan verschillen. Culturele diversiteit en interculturaliteit zijn belangrijke elementen voor een open en tolerante samenleving die respect en erkenning van verschillende culturen en perspectieven bevordert.

Literatuur

Ahlheim, Klaus (2013): Rechtsextremismus, Ethnozentrismus, politische Bildung. Kritische Beiträge zur Bildungswissenschaft, vol. 8. Hannover: Offizin.

Hagedorn, Jörg et al. (eds.) (2010): Etniciteit, gender, gezin en school: heterogeniteit als educatieve uitdaging. Wiesbaden: VS.

Sumner, William Graham (2007): Folkways. Een studie over zeden, gewoonten, gebruiken en moraal. Herdruk Cosimo Classics. New York: Dover Publications.

Wahle, Stefan (2017): Fremdheitserlebnisse und Helferphantasien unter dem Einfluss von Ehtnozentrismus. 2e ed. Norderstedt: Books on Demand.