Egzotyka

Termin egzotyka można znaleźć w socjologii, literaturze i sztuce, a także w językoznawstwie. W socjologii, a także w literaturze i sztuce, termin egzotyka odnosi się do „jawnych postaw wobec tego, co obce“ (von Beyme 2008, s. 8), zwłaszcza wobec obcych kultur. Słowo to pochodzi od greckiego przymiotnika exotikós i oznacza „obcy“, „dziwny“ (Kuske/Czerny 1999, s. 616).

Studia postkolonialne

Termin ten został po raz pierwszy użyty w 1599 roku, jak pokazują badania postkolonialne (von Beyme 2008, s. 7). Podstawową ideą jest to, że odpowiednie inne kultury są postrzegane jako „odległe – czy to w czasie, przestrzeni czy społecznie – i jako różne od własnej kultury“ (Kuske/Czerny 1999, s. 616). Z jednej strony postawa ta wiąże się z „rozgraniczeniem własnej kultury od kultury rzekomo obcej“ (tamże). Z drugiej strony, druga kultura jest postrzegana z indywidualnej perspektywy. W ten sposób odzwierciedla się „własną rzeczywistość, […] życzenia i marzenia, a także niepowodzenia, których dane społeczeństwo wymaga od swoich członków“. (tamże).

Stereotypizacja

Zwykle bierze się pod uwagę i podkreśla tylko szczególne cechy obcej kultury, na przykład „palmy, piaszczyste plaże, bazary przepełnione ludźmi, kobiety noszące chusty lub ‚brodatych fanatyków'“ (ibid.). Z powodu stereotypów odmawia się bezstronnego dostępu do drugiej kultury i nie może mieć miejsca intensywne zaangażowanie, a nawet refleksja.

Historycznie, europejski egzotyzm był szczególnie istotny w swojej etnocentrycznej formie. Był on ściśle powiązany z kolonializmem. Europejska wyższość władzy była uzasadniona faktem, że rzekomo znajdowali się oni na „kulturowo wyższym poziomie rozwoju społeczeństwa“ (tamże, s. 617).

Ambiwalencja

Termin ten charakteryzuje się ambiwalencją. Z jednej strony obejmuje bowiem „pozytywną stronę fascynacji tym, co obce, budzącą zrozumienie i sympatię“ (von Beyme 2008, s. 7). Z drugiej strony istnieje przede wszystkim „negatywna strona uprzedzeń, eurocentryzmu, imperializmu, rasizmu i seksizmu“ (tamże).

Rozwój historyczny

Von Beyme dzieli historyczne fazy egzotyki na cztery etapy rozwoju: premodernizm, imperializm, klasyczny modernizm i postmodernizm. („Fascynacja egzotyką ma długą historię i rozwinęła się od skrajnie hierarchicznego rozumienia „obcych“ z innych kontynentów do koncepcji równości, która przewidywała nawet hybrydyzację i kreolizację kultur“. (tamże, s. 7)

Radzenie sobie z własnym

Radzenie sobie z obcym może jednocześnie obejmować radzenie sobie „z własnym, z własnymi potrzebami i okolicznościami“ (Maschke 1996, s. 9). Według Maschke, możliwość i chęć uczenia się od innych kultur może być postrzegana jako pozytywne poszerzanie własnych horyzontów, poprzez które „można zastanowić się nad własnymi osobistymi i społecznymi wzorcami porządku“ (ibid.). „Poszukuje się alternatywnych możliwości kultury, tj. innych koncepcji świata, wartości, postaw lub innych form zachowań społecznych, relacji i organizacji. Często obcokrajowcy doświadczają przewartościowania i zyskują w tym procesie charakter wzoru do naśladowania“. (ibid.)

Lingwistyka

W językoznawstwie termin egzotyka odnosi się do zapożyczenia słowa. W języku dawcy to zapożyczone słowo oznacza „rzeczy i zwyczaje“ (Schmöe 2016, s. 192), które są typowe dla tej kultury i „nie są częścią tradycji kulturowej w języku biorcy“ (ibid.). Podczas używania tych egzotyzmów kluczowe znaczenie ma związek z charakterystyczną rzeczą kultury pochodzenia. Przykładami tego są malajskie słowo sarong, które oznacza spódnicę biodrową w języku niemieckim, a także rosyjskie słowo bałałajka lub angielski kowboj (ibid.).

Gdy tylko obca rzecz lub zwyczaj zostanie włączony do systemu językowego języka przyjmującego, termin egzotyka nie jest już odpowiedni. Przykładem tego jest fińskie słowo sauna w języku niemieckim. (Por. tamże).

Literatura

Schmöe, Friederike (2016): Exotismus. In: Helmut Glück u. Michael Rödel (eds.): Metzler Lexikon Sprache, 5th ed. Stuttgart: J. B. Metzler, s. 192.

Kuske, Silvia i Astrid Czerny (1999): Orientalism/ Exoticism. W: Christoph Auffarth, Jutta Bernard, Hubert Mohr et. al. (red.): Metzler Lexikon Religion. Stuttgart: J. B. Metzler, s. 616 – 619. Zasób elektroniczny dostępny pod adresem: https://doi.org/10.1007/978-3-476-03703-9_197.

Maschke, Annegret (1996): Exoticism or Intercultural Learning. Etnologiczne perspektywy New Age i psychoterapii. Ed. by International Institute for Comparative Cultural Therapy Research. Berlin: VWB Verlag für Wissenschaft und Bildung. (= Research Reports on Transcultural Medicine and Psychotherapy, vol. 3).

von Beyme, Klaus (2008): The Fascination of the Exotic. Egzotyka, rasizm i seksizm w sztuce. Monachium: Wilhelm Fink.