Dyskryminacja

Dyskryminacja pochodzi od łacińskiego czasownika discriminare, który oznacza „oddzielać“ i „segregować“. Termin ten odnosi się do segregacji i degradacji ludzi na podstawie cech indywidualnych lub grupowych (por. Duden 2016, 149). Dyskryminację można rozumieć jako „wykorzystywanie kategorii grupowych i osobistych do tworzenia, uzasadniania i usprawiedliwiania nierówności“ (por. Scherr i in. 2017, v).

Z perspektywy społeczno-psychologicznej dyskryminacja jest rozumiana w następujący sposób: „Z perspektywy społeczno-psychologicznej dyskryminacja jest rozumiana nie tylko jako zwykłe rozróżnienie między grupami, ale także jako nierówne traktowanie grup i członków różnych grup. Obejmuje to umniejszanie, wykluczanie z uczestnictwa, grożenie przemocą i stosowanie przemocy. Dyskryminacja może polegać na aktywnym atakowaniu członków innych grup, aż do przemocy włącznie. Ale dyskryminacja występuje również wtedy, gdy członkom dyskryminowanych grup odmawia się wsparcia“. (Wagner 2020, 2)

Formy dyskryminacji

Oprócz bezpośredniej lub natychmiastowej dyskryminacji, która jest wyraźnie postrzegana jako taka przez osoby dotknięte dyskryminacją ze względu na cechy osobowości, istnieją inne formy, które nie są bezpośrednio rozpoznawalne jako dyskryminacja (por. Barskanmaz 2019, 216).

Dyskryminacja bezpośrednia/natychmiastowa

Dyskryminacja bezpośrednia lub natychmiastowa to „indywidualnie świadome i celowe akty dyskryminacyjne lub bezpośrednie niekorzystne warunki instytucjonalne“ (Zick 2017, 65) wobec osób na podstawie indywidualnych cech osobowości, takich jak pochodzenie narodowe, płeć, niepełnosprawność itp. Przykładem dyskryminacji bezpośredniej jest sytuacja, w której dana osoba nie otrzymuje pracy ze względu na swoje pochodzenie narodowe lub kolor skóry (por. Humanrights 2016).

Dyskryminacja pośrednia

Dyskryminacja pośrednia lub pośrednia ma miejsce, gdy przepis lub praktyka są sformułowane neutralnie i początkowo nie są postrzegane jako niekorzystne dla niektórych osób, ale w praktyce wykazują tendencje dyskryminacyjne (por. tamże). Często dyskryminacja pośrednia nie może być udowodniona bez problemów. Przykładowo, pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy (często kobiety) mają mniejsze szanse na awans niż pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy (często mężczyźni). Są oni zatem pośrednio dyskryminowani (por. Humansrights 2016).

Dyskryminacja strukturalna

Dyskryminacja strukturalna jest ściśle związana z dyskryminacją instytucjonalną. Różni się jednak „historyczną i społeczno-strukturalną kondensacją dyskryminacji, której nie można już jednoznacznie przypisać konkretnym instytucjom“. (Gomolla 2017, 148) Jeśli uprzedzenia przekształcają się w rasizm twarzą w twarz, co z kolei prowadzi do dyskryminacji w pracy i w domu, a także do przemocy, mówimy o dyskryminacji strukturalnej. Rasizm strukturalny i seksizm stają się szczególnie skoncentrowane, gdy „pojawiają się modele dyskursywne i ustanawiają kulturę rasizmu, która degraduje migrantów, uchodźców i osoby czarnoskóre lub fałszywie je przedstawia poprzez stereotypowe redukcje“. (tamże). Dyskryminacja strukturalna często nie jest rozpoznawana, ponieważ istniejące struktury zazwyczaj nie są odzwierciedlane i nie są postrzegane jako dyskryminacja przez osoby nią dotknięte (por. Humanrights 2016). Jednym z przykładów jest brak równości dla mniejszości społecznych i kobiet (por. tamże).

Dyskryminacja instytucjonalna

Dyskryminacja instytucjonalna ma miejsce, gdy wewnętrzne zasady lub działania organizacyjne instytucji powodują, że osoby z niektórych mniejszości są regularnie w niekorzystnej sytuacji, umniejszane i wykluczane przez instytucję. Mechanizmy dyskryminacji instytucjonalnej są utrzymywane niezależnie od „indywidualnych uprzedzeń lub negatywnych intencji“ (Gomolla 2017, 134). W przeciwieństwie do dyskryminacji bezpośredniej, dyskryminacja instytucjonalna niekoniecznie jest zamierzona (por. Voss / Rothermund 2019, 511). Co więcej, dyskryminacja instytucjonalna nie pochodzi od pojedynczych osób, ale od instytucji, które powodują, że „środki w edukacji, ekonomii i orzecznictwie mają skumulowany efekt i w sumie powodują stan dyskryminacji rasistowskiej lub etnicznej“ (Fereidooni 2011, 24). Ta forma występuje na przykład w szkołach, na rynku pracy, w opiece zdrowotnej, na rynku mieszkaniowym, w policji lub w przepisach prawnych.

Dyskryminacja społeczna

Dyskryminacja społeczna to głównie stereotypy. Zakłada się, że dyskryminacja ma miejsce, gdy „osoby dyskryminujące zakładają, że ich działania są społecznie akceptowane lub społecznie pożądane“ (Talhout 2019, 10). Na przykład postawy islamofobiczne są bardziej prawdopodobne, jeśli dana osoba znajduje się w towarzystwie „krytycznym wobec islamu“ i uważa, że jej dyskryminujące zachowanie jest społecznie pożądane (por. ADS 2015, 15 i nast.).

Literatura

Federalna Agencja Antydyskryminacyjna (ADS) (2015): Doświadczenia związane z dyskryminacją w Niemczech. Pierwsze wyniki reprezentatywnego badania osób dotkniętych dyskryminacją. Berlin: Federalna Agencja Antydyskryminacyjna.

Barskanmaz, Cengiz (2019): Prawo i rasizm. Zakaz dyskryminacji ze względu na rasę w świetle praw człowieka. Berlin: Springer.

Redakcja Duden (2013): Duden. Słownik pochodzenia. Etymologia języka niemieckiego. 5th ed. Tom 7. Berlin: Duden.

Fereidooni Karim (2011): Pojęcie dyskryminacji instytucjonalnej. W: Szkoła – Migracja – Dyskryminacja. Przyczyny niekorzystnej sytuacji dzieci ze środowisk migracyjnych w niemieckim systemie szkolnym. Wiesbaden: Springer VS.

Gomolla, Mechtild (2017): Dyskryminacja bezpośrednia i pośrednia, instytucjonalna i strukturalna. W: Scherr, Albert/ El-Mafaalani, Aladin/ Yüksel, Gökcen (red.): Handbuch Diskriminierung. Wiesbaden: Springer, 133-156.

Humanrights (2016): Formy dyskryminacji. https://www.humanrights.ch/de/menschenrechte-themen/diskriminierungsverbot/konzept/formen/ [17.03.2020].

Scherr, Albert (2017). Wprowadzenie: Interdyscyplinarne badania nad dyskryminacją. W: Scherr, Albert/ El-Mafaalani, Aladin/ Yüksel, Gökcen (red.): Handbook of Discrimination. Wiesbaden: Springer, I-1.

Talhout, Lisa Joana (2019): Muzułmańskie kobiety i mężczyźni w Niemczech. Badanie empiryczne dotyczące doświadczeń dyskryminacji ze względu na płeć. Wiesbaden: Springer VS.

Voss, Peggy/ Rothermund, Klaus (2019): Dyskryminacja ze względu na wiek w kontekście instytucjonalnym. W: Kracke, Bärbel/ Noack, Peter (red.): Handbuch Entwicklungs- und Erziehungsychologie. Berlin/ Heidelberg: Springer, 509-538.

Wagner, Ulrich (2020): Dyskryminacja między grupami. W: Genkova, Petia/ Riecken, Andrea (red.): Handbuch Migration und Erfolg. Aspekty psychologiczne i społeczne. Wiesbaden: Springer, 71-82.

Zick, Andreas (2017): Badania społecznej dyskryminacji psychologicznej. W: Scherr, Albert/ El-Mafaalani, Aladin/ Yüksel, Gökcen (red.): Handbuch Diskriminierung. Wiesbaden: Springer 39-58.