Dünya tarihi

„Tarih didaktiğinin amacı artık öğrencilere sabit bir kanondan mümkün olduğunca çok unutulmaya dirençli bilgi öğretmek değildir. Daha ziyade, öğrencilerin hatırlama becerilerini artırmak ve onları tarihsel olarak aydınlanmış sosyal hayal gücüyle ilişkilendirmek için okulda kendileri için önemli olan soruları, düşünme yöntemlerini, çalışma biçimlerini ve tarihin içeriğini nasıl öğrenebileceklerini sorar ve düşünür.“ (Bergmann vd. 2003, 3)

Bu alıntı, „küresel olanın giderek yerel olana nüfuz ettiği“ (Forster/ Popp 2003, 5) bir dünyada öğrencilerin çağdaş süreçleri ve sorunları daha iyi anlamalarına yardımcı olmak amacıyla tarihsel bilgiyi yeniden düşünme çabasını göstermektedir. Dünya tarihi, makro perspektifiyle işte bu noktada devreye girmektedir. Conrad’a göre dünya tarihi ya da küresel tarih, „ulusötesi süreçleri, karşılıklı ilişkileri ve aynı zamanda küresel bağlamlar çerçevesinde karşılaştırmaları“ daha iyi temsil etmek ve anlamak için ulusal tarihlerin ve onların kapalı alanlarının üstesinden gelmeye çalışır (Conrad 2013, 9).

Dünya tarihi nedir?

Pek çok yazar için dünya tarihi ve küresel tarih terimleri, eşanlamlı terimlerden söz edilebilecek kadar birbirine yaklaşmıştır (bkz. Sieder/Langthaler 2010, 9) ve bu metnin devamında da bu varsayılmaktadır. Daha genel anlamda küresel tarih, olguların, olayların veya süreçlerin küresel bağlamlara yerleştirilebildiği bir tarihsel analiz biçimini ifade eder (bkz. Conrad 2013, 9). Küreselleşen dünyanın karşılıklı bağlantıları, „şeyler, insanlar, fikirler ve kurumlar“ arasındaki alışverişe odaklanan küresel tarihin başlangıç noktasıdır (Conrad 2013, 9). Çağdaş dünya tarihi, tarih müfredatının yönelimini ve ulusal-tarihsel yönelimi sorgular ve her şeyden önce küreselleşme süreçlerini analiz ederek ve öğrencilerin küresel sorunlara makro bir bakış açısı geliştirmelerini sağlayarak karakterize edilir (bkz. Forster/ Popp, 5).

Bununla birlikte, bir dünya tarihi çalışmasının küresel olması da gerekmez. Conrad, „[…] küresel olabilir, ancak konuya veya soruya bağlı olarak […] tüm dünyayı kapsamak zorunda değildir“ (Conrad 2013, 10) demektedir. (Conrad 2013, 10). En önemli içgörüler ya da sorular, yerel ve küresel düzeylerin arayüzlerinden ve „bunların yerel tezahürlerinden“ kaynaklanacaktır (Conrad 2013, 10). Baden-Württemberg eyalet eğitim sunucusunda küresel tarih, diğer disiplinlerin de giderek daha fazla ilgisini çeken genç bir tarihsel çalışma alanı olarak anlaşılmaktadır. Bu genç yaklaşımın özü, bakış açısının Avrupa-merkezci ve Batı odaklı olmaktan çıkıp Avrupa dışı kültürlerin farkındalığına doğru değişmesidir (bkz. Marks 2006, 178-180). Ancak, yaklaşımlar zaman içinde farklı noktalardan başladığı için küresel tarihin kesin bir tanımını yapmak pek mümkün değildir. Bu durum, Büyük Patlama ile başlayan büyük tarih projesinde de görülmektedir (bkz. Conrad/Eckert 2007, 25).

Burada, küresel ve dünya tarihi yaklaşımlarının makro perspektifleri benzer olsa da, bu perspektifin mekansal ve zamansal kapsamının yaklaşımdan yaklaşıma büyük farklılıklar gösterebileceği, dolayısıyla bu alanın tek tip ve kesin bir tanımının yapılmasının imkansız olduğu ortaya çıkmaktadır (bkz. Conrad/Eckert 2007, 25). Simon büyük tarihin ne olduğu sorusu üzerine şunları yazmaktadır:

„Büyük Tarih, farklı akademik disiplinlerden gelen akademisyenlerin insan bilgisinin bütünü tarafından anlatılan hikayeyi anlamlandırmaya çalıştığı genç, disiplinler ötesi bir alandır.“ (Simon 2015, 2)

Bu tanımın kapsamı ve disiplinlerarasılığı, küreselleşme süreçlerini veya küresel bağlamları ‚yalnızca‘ tasvir etmeye ve daha anlaşılır kılmaya çalışan yaklaşımlardan önemli ölçüde farklıdır. Büyük tarih yaklaşımında, bilimsel bulgular insanlık tarihi ve uygarlık bağlamına oturtulur ve bir ‚hikaye‘ içine yerleştirilir: „Ve beşeri bilimlerin alanı olan hikaye anlatma sanatı ile bağlantılıdır“ (Simon 2015, 2).

Öte yandan Conrad ve Eckert’e göre, dünya tarihi alanında son yıllarda ortaya çıkan dört geniş perspektif tanımlanabilir: Dünya Ekonomisi ve Dünya Sistemi, Uygarlık Analizleri, Küreselleşme Tarihi ve Postkolonyal Çalışmalar (bkz. Conrad/ Eckert 2007, 15 vd.). Öte yandan, Sieder ve Langthaler’e göre, küresel ya da dünya tarihi „eğitim biliminde […], siyaset biliminde, sosyal ve kültürel antropolojik araştırmalarda [ve] kültürel çalışmalarda sosyal ve kültürel karşılaştırmaları da içerir“ (Sieder/ Langthaler 2010, 10).

Küresel tarihin tanımına ilişkin akademik tartışmalarda henüz bir anlaşmaya varılamadığı açıktır, çünkü çeşitli yaklaşımlar birbirinden çok farklıdır, çünkü „olası küresel-tarihsel konuların neredeyse hiçbir sınırı yoktur“ (Conrad 2013, 198). Genel olarak, zaman boyutu için, küresel tarih yaklaşımlarının çoğunun ‚modern çağın‘ bağlamlarına odaklandığı ve böylece Büyük Patlama ile başlayan büyük bir tarih projesinden uzaklaştığı söylenebilir (bkz. Conrad/ Eckert 2007, 25). Dünya-tarihsel ya da küresel-tarihsel yaklaşımların mekânsal boyuta bakışı her zaman tüm dünyaya yönelik değildir, daha çok „küresel bağlantıların farkındalığı“ (Conrad/ Eckert 2007, 27) analiz sırasında önemli bir rol oynar.

Özet

Dünya tarihinin, küresel bağlantılara odaklanarak ve bunları ortaya çıkarmaya çalışarak perspektifi mikrodan makroya kaydırmaya çalıştığı söylenebilir. Sonuç olarak Conrad’a göre küresel tarihin iki temel potansiyelinden söz edilebilir. Bir yandan küresel tarih, uluslararası alışverişe odaklanarak küresel bir tarih bilincinin önünü açabilir (bkz. Conrad 2013, 26). Öte yandan küresel tarih, tarihe kuşbakışı bakma ve böylece bazı gelişmelere daha eleştirel bir bakış açısı getirme imkanı sunar (bkz. Conrad 2013, 27). Tarih biliminin bu alanının kültürlerarası iletişim açısından da önem kazanması muhtemeldir.

Edebiyat

Bergmann, Klaus/ Mayer, Ulrich/ Pandel, Hans-Jürgen/ Schneider, Gerhard (2003): Forum Tarihsel Öğrenme Serisi Üzerine. In: Popp, Susanne/ Forster, Johanna (eds.): Curriculum Weltgeschichte – Globale Zugänge für den Geschichtsunterricht. Schwalbach, 3.

Christian, David (2011): David Christian – Gesamtgeschichte, 11 Nisan. https://www.youtube.com/watch?v=yqc9zX04DXs [03.07.2019].

Conrad, Sebastian (2013): Globalgeschichte – Eine Einführung, Münih: Beck.

Conrad, Sebastian/ Eckert, Andreas (2007): Globalgeschichte, Globalisierung, multiple Modernen: Zur Geschichtsschreibung der modernen Welt. In: Conrad, Sebastian/ Eckert, Andreas/ Freitag, Ulrike, (eds.): Globalgeschichte – Theorien, Ansätze, Themen. Frankfurt am Main: Campus, 7-49.

Forster, Johanna/ Popp, Susanne (eds.) (2003): Curriculum Weltgeschichte – Globale Zugänge für den Geschichtsunterricht, Schwalbach: Wochenschau Verlag.

Marks, Robert B. (2006): The Origins of the Modern World: A Global World History, Stuttgart: Konrad Theiss.

Sieder, Reinhard/ Langthaler, Ernst (eds.) (2010): Globalgeschichte 1800-2010. Viyana/ Köln/ Weimar: Böhlau.

Simon, Richard B. (2015): Büyük Tarih Nedir? In: Simon, Richard B./ Behmand, Mojgan/ Burke, Thomas (eds.): Teaching Big History. Oakland: University of California Press, 1-20.