Dialektyka erystyczna (Arthur Schopenhauer)

Arthur Schopenhauer był niemieckim filozofem, pisarzem i wykładowcą uniwersyteckim. Urodził się w Gdańsku w 1788 roku jako syn rodziny kupieckiej. W latach 1803/1804 Schopenhauer odbył podróż edukacyjną po Europie. Następnie studiował medycynę w Getyndze, a potem filozofię w Berlinie. Schopenhauer uzyskał również doktorat z filozofii w 1813 roku. W 1819 roku ukazało się jego główne dzieło Die Welt als Wille und Vorstellung (Świat jako wola i wyobraźnia). Rok później rozpoczął nauczanie na Uniwersytecie Berlińskim. Z powodu epidemii Schopenhauer uciekł do Frankfurtu nad Menem w 1831 roku, gdzie zmarł w 1860 roku.

 

Dialektyka erystyczna – sztuka bycia prawym

„Dialektyka erystyczna jest sztuką spierania się i spierania się w taki sposób, aby mieć rację, to znaczy per fas et nefas (z dobrem i złem)“. (Schopenhauer 2019, 10)

Arthur Schopenhauer opisuje „naturalną [] niegodziwość“ (tamże, 10), „wrodzoną próżność“ (tamże, 10 f.) i „gadatliwość“ (tamże, 11) jako podstawowe cechy ludzkie, a jednocześnie jako przyczyny konieczności dialektyki erystycznej. Pierwsza z nich oznacza, że ludzie nie są zasadniczo uczciwi i nie mówią jedynie prawdy. Próżność ma na celu fakt, że nie chcemy się mylić i że nasz rozmówca nie powinien mieć racji. Wreszcie, gadatliwość oznacza, że ludzie najpierw mówią, a potem myślą (por. Schopenhauer 2019).

Ale co właściwie oznacza dialektyka erystyczna? Jak już wyjaśniono w powyższym cytacie, dialektyka erystyczna polega na posiadaniu racji podczas dyskusji, per fas, tj. w sposób dopuszczalny, oraz per nefas, tj. w sposób niedopuszczalny. W dopuszczalny sposób oznacza mówienie prawdy, ale w niedopuszczalny sposób oznacza nie mówienie prawdy. Jeśli później zdamy sobie sprawę, że się myliliśmy, powinniśmy sprawić, by wydawało się, że mieliśmy rację (por. Schopenhauer 2019): „prawda powinna wydawać się fałszem, a fałsz prawdą“ (Schopenhauer 2019, 11).

Twierdzenie można rozpatrywać z jednej strony w kategoriach jego obiektywnej prawdy, a z drugiej w kategoriach jego ważności dla rozmówcy. W dialektyce erystycznej nie liczy się prawdziwość stwierdzenia, ale to, czy możemy go odpowiednio bronić i czy jest ono również akceptowane jako prawdziwe przez rozmówcę. „Stąd wynika, że ten, kto się spiera, z reguły nie walczy o prawdę, ale o swoją propozycję“ (Schopenhauer 2019, 12). Zainteresowanie prawdą ustępuje miejsca zainteresowaniu próżnością (por. Schopenhauer 2019).

Dialektykę erystyczną należy odróżnić od logiki, tj. czystej obiektywnej prawdy, a także od sofistyki, twierdzenia fałszywych twierdzeń, ponieważ zarówno logika, jak i sofistyka zakładają, że znamy prawdę. Ponieważ jednak, według Schopenhauera, nie wiemy, czym jest prawda, możemy ją pominąć w sporze. Dialektykę erystyczną można więc raczej uznać za „logikę pozorów“ (Schopenhauer 2019, 20).

 

O metaforyce sporu

Uderzające jest to, że Schopenhauer używa metafor sporu, które mają charakter wojenny – np. atak i obrona, atak i obrona, przeciwnicy, broń, zwycięzcy, kłótnia, uderzenie, a także walka. Co więcej, porównuje spór do szermierki: „uderzać i parować, to jest to, co się liczy, tak samo w dialektyce: jest to intelektualna sztuka szermierki“ (Schopenhauer 2019, 21 f.). Lakhoff i Johnson zauważają, że metafory wpływają nie tylko na język, ale także na myślenie i działanie. Zgodnie z tym, kiedy dyskutujemy, atakujemy i bronimy naszych roszczeń. Chcemy pokonać przeciwnika i wygrać dyskusję, mając rację (por. Lakhoff/Johnson 2007).

Ale jak ktoś może zachować rację w dyskusji? Schopenhauer mówi o pomocy, o „nierówno rozdzielonym naturalnym darze“ (Schopenhauer 2019, 13) – w zależności od sprytu danej osoby. W tym celu wymienia 38 tak zwanych sztuczek, które są wymienione poniżej (por. Schopenhauer 2019).

 

Sztuczki

– Sztuczka 1: Ekspansja

– Sztuczka 2: Homonimia

– Sztuczność 3: Absolutyzacja

– Sztuczność 4: Objazdy

– Sztuczka 5: Przesłanki ad populum i ex concessis

– Sztuczka 6: Ukryte petitio principii

– Sztuczka 7: Pozwalanie na więcej niż to konieczne

– Sztuczka 8: Prowokowanie przez zadawanie pytań

– Sztuczka 9: Przyznanie się do objazdów

– Sztuczka 10: Ustępstwo z przekory

– Sztuczka 11: Indukcja z ustępstw

– Sztuczka 12: Eufemizmy i dysfemizmy

– Sztuczka 13: Mniejsze zło

– Sztuczka 14: Potwierdzanie słuszności

– Sztuczka 15: Podstęp

– Sztuczka 16: Ad populum

– Sztuczka 17: Sofistyka

– Sztuczka 18: Przerywanie dyskusji

– Sztuczka 19: Przenoszenie argumentów do ogólników

– Sztuczka 20: Zdobywanie dowodów ukradkiem

– Sztuczka 21: Gra w podchody

– Sztuczka 22: Odgrywanie argumentu jako petitio

– Sztuczka 23: Prowokowanie przesady

– Sztuczka 24: Obalanie przez konsekwencje

– Sztuczka 25: Obalanie przez kontrprzykład

– Sztuczka 26: Retorsja

– Sztuczka 27: Rozwijanie prowokacji

– Sztuczka 28: Argumentum ad auditores

– Sztuczka 29: Odwracanie uwagi

– Sztuczka 30: Odwołanie się do autorytetu

– Sztuczka 31: Wyraź niezrozumienie, potwierdź niezrozumiałość

– Sztuczka 32: Obalenie przez rekurencję

– Sztuczka 33: Zaprzeczanie możliwości zastosowania

– Sztuczka 34: Okrążanie

– Sztuczka 35: Argumentum ab utili

– Sztuczka 36: Symulowany argument

– Sztuczka 37: Obalenie twierdzenia za pomocą dowodu

– Sztuczka 38: Ad personam (por. Schopenhauer 2019)

 

 

Literatura

Lakhoff, George / Johnson, Mark (2007): Living in Metaphors. Konstrukcja i wykorzystanie obrazów językowych. 5th ed. Heidelberg: Carl-Auer-Systeme.

Schopenhauer, Arthur (2019): Sztuka bycia w porządku. 16th ed. Hamburg: Nikol.