Culturele kaart (toneelstuk)

Cultuur is het geheel van intellectuele en artistieke verworvenheden van een samenleving (cf. Wahrig 2009, 638). Het antropologische concept van cultuur omvat de totaliteit van collectieve patronen van perceptie, denken en handelen in een samenleving. Hofstede vat het op als „een collectief fenomeen, aangezien het op zijn minst gedeeltelijk gedeeld wordt met mensen die in dezelfde sociale omgeving wonen of leefden, d.w.z. waar deze cultuur werd aangeleerd. Het is de collectieve programmering van de geest die de leden van de ene groep of categorie mensen onderscheidt van de andere“ (Hofstede 1993, 19).

Etnologie – een wetenschap van volkeren

Etnologie, ook culturele antropologie of etnologie, is een wetenschap die empirisch te werk gaat en vergelijkingen trekt. Het doel is om te onderzoeken hoe divers menselijk gedrag is om het begrijpelijk te maken en te verklaren tussen verschillende culturen. De focus ligt niet langer alleen op verre samenlevingen, maar ook op de eigen samenleving, waar culturele diversiteit en verschil belangrijk zijn (vgl. Barth 1969).

In deze context merkt de etnoloog Christoph Antweiler op dat alle culturen verrassend veel gemeen hebben ondanks de ontelbare verschillen. Hij verzamelt barbiepoppen van over de hele wereld om ze te onderzoeken op hun overeenkomsten en verschillen. Daarbij ontdekt hij dat ze zijn aangepast aan de culturen van hun land van herkomst, maar dat bepaalde basiskenmerken, zoals een gladde huid of een smalle taille, hetzelfde zijn en in alle culturen als een teken van schoonheid worden beschouwd (vgl. Rauner 2009). Antweiler houdt zich niet bezig met triviale overeenkomsten. Hij onderzoekt eerder het fenomeen dat, hoewel het ook anders zou kunnen zijn, bijna alle culturen dingen gemeen hebben, zoals een verbod op incest, gastvrijheid of seksuele beperkingen (vgl. Rauner 2009).

Een botsing van belangen

Antweiler merkt echter ook op dat culturen zich in hun strijd om erkenning en profilering vaak als hermetisch gesloten presenteren en daardoor niet zien wat ze gemeen hebben (vgl. Antweiler 2009, 12). Toch weten we vandaag de dag dat mensen enerzijds een agressiepotentieel hebben en dat met name sociale relaties hier vaak door gekenmerkt worden. Aan de andere kant hebben mensen ook de neiging om vriendelijk, attent en coöperatief te zijn (vgl. Antweiler 2009, 104). Ondanks de vele overeenkomsten bestaan er ook etnische conflicten. Deze worden bijvoorbeeld veroorzaakt door achterstelling of schaarste van middelen.

De (culturele) kaart van de macht

Een voorbeeld hiervan zijn de burgeroorlogen in Rwanda of voormalig Joegoslavië. Conflicten met sociaal-economische oorzaken worden vaak om strategische redenen cultureel gekleurd door de deelnemers zelf en pas achteraf. Ze geven niet toe arm of overbelast te zijn, maar spelen de etnische kaart: Eigendomsaanspraken worden bevestigd en zogenaamd onoverkomelijke culturele verschillen worden benadrukt (vgl. Rauner 2009). Het gaat hierbij niet om gewoonten, tradities of waarden. Het doel is om macht te verwerven, geld te verdienen en lucratieve posten te bezetten. Om de belangen van de eigen groep in deze strijd te laten gelden, is het voordelig om de culturele kaart te spelen (vgl. Antweiler 2009, 106).

Om tot een vreedzame manier van leven te komen, zou er een cultuur gevonden moeten worden die permanent geen oorlogen voert of waarin mannelijk geweld geen rol speelt. Dit laat zien „dat geweld en oorlog geen natuurwetten of structurele levensbehoeften in een samenleving zijn.“ (Antweiler 2009, 107)

Literatuur

Antweiler, Christoph (2009): Heimat Mensch. Wat ons verbindt. Hamburg: Murmann.

Barth, F. (1969): Etnische groepen en grenzen. De sociale organisatie van cultuurverschillen. Oslo: Universitetsforlaget.

Hermann, Ursula (2006): WAHRIG. Duitse spelling (2009). Berlijn: Cornelsen.

Hofstede, Geert (1993). Interculturele samenwerking. Culturen – organisaties – management. Wiesbaden: Gabler.

Rauner, Max (2009) Diversiteit is beperkt. https://www.zeit.de/zustimmung?url=https%3A%2F%2Fwww.zeit.de%2Fzeit-wissen%2F2009%2F06%2FInterview-Antweiler [28.06.2018].

Thomas, Alexander (2016) Interculturele psychologie. Begrijpen en handelen in internationale contexten. Göttingen: Hogrefe.