Mythe

De term mythe komt van het Oudgriekse woord mýthos „fabel, woord, toespraak, legende, verhaal“ en heeft een sterk symbolische betekenis (zie Duden 2015, 1113).
Het is moeilijk om een definitie van mythe te vinden die voor alle disciplines bevredigend is, omdat mythe niet gedefinieerd wordt door het object van haar boodschap, maar door de manier waarop ze die boodschap uitdrukt. Er zijn formele grenzen aan een mythe, maar niet aan haar inhoud. De oorspronkelijke mythe, doorgegeven via mondelinge verhalen, verbindt elementaire ervaringen van het eigen bestaan, de samenleving en de natuur tot een fictieve, emotionele, symbolische wereldstructuur (vgl. Brandt 2004, 10 e.v.).
De mythe is een communicatiesysteem, een boodschap. Bijgevolg kan de mythe geen object, concept of idee zijn. Het is eerder een manier van betekenisgeving, een vorm (vgl. Barthes 2010, 251). Door het systeem van communicatie kan alles wat in een discours terechtkomt een mythe worden. In dit opzicht wordt mythe niet bepaald door de boodschap, maar door de manier waarop die wordt uitgedrukt (vgl. Barthes 2010, 251). Aan de ene kant wordt mythe begrepen als een fictieve tekst die de waarheid weergeeft, en aan de andere kant als een fictief en ongeloofwaardig verhaal dat de kennis en verhalen van de vroege mensheid in een gecodeerde vorm communiceert (vgl. Barthes 2010, 252). Mythen tonen fundamenten van cultuur en zijn meestal polysemisch of polyfunctioneel. Ze verklaren en beïnvloeden de wereld door de centrale stadia van het menselijk leven te thematiseren en theologische en politieke verklaringen te verspreiden. Naast bezweringen, verhalen en legenden komen mythen ook voor in riten en festivals. In wetenschappelijke verhandelingen wordt het alledaagse gebruik van de term mythe echter vermeden (cf. Waechter 2010).

De moderne mythe
In de moderne tijd kan alles een mythe worden. In het Metzler Lexikon moderner Mythen worden mythen die in de moderniteit ontstaan benoemd en gekarakteriseerd. Het mythische wordt begrepen als een subjectieve perceptie van individuele betekenis in termen van cultureel geheugen, bijv:
– historische personen (bijv. Willy Brandt, Marilyn Monroe)
– Fictieve personages (bijv. Asterix, Don Quichot)
– Gebeurtenissen (bijv. 68 beweging, zinken van de Titanic)
– Plaatsen (bijv. Alpen, Dresden)
– Ideeën/concepten (bijv. vrijheid, eeuwige jeugd)
– Instellingen (bijv. geheime diensten, maffia)
Een voorbeeld van de moderne mythe is bijvoorbeeld Pippi Langkous. Deze figuur staat voor het eeuwige kind en heeft de functie van drager van hoop. De paradijsmythe wordt geassocieerd met Pippi, omdat Pippi Langkous in een paradijselijke toestand leeft, vrij van beperkingen en bepaald door vriendschap, lust, geluk en fantasie (vgl. Wodianka, Ebert 2014, 296-297).

Citaten
„Mythen zijn verhalen die mensen van alle tijden en culturen elkaar vertellen bij schijnbaar onverklaarbare verschijnselen die tegelijkertijd even beangstigend als verleidelijk zijn: [het] mythische verhaal verbant de beangstigende vreemdheid van zijn onderwerp, maar behoudt vooral de fascinerende ambivalentie die inherent is aan het onverklaarbare.“ (Münker en Roesler 1997, 8)
„Mythe verbergt niets en toont niets. Ze vervormt. Mythe is noch een leugen noch een bekentenis. Het is een vervorming.“ (Roland Barthes, 1957)
„De studie van de mythe is het raakpunt geworden van verschillende takken van wetenschap: […] historici en sociologen, literatuurwetenschappers en grammatici, germanisten en Romaanse geleerden, Keltische geleerden en Slavisten, ze praten er allemaal over, elk onder elkaar. De mythologie is ook niet veilig voor logici en psychologen, voor metafysici en epistemologen – om nog maar te zwijgen van de gasten, de theosofen, de hedendaagse astrologen of de wetenschappers.“ (Malinowski, 1926)

Literatuur
Barthes, Roland (2010): Mythen van het dagelijks leven. Berlijn: Suhrkamp.
Brandt, Reinhard (2014): Mythe en Mythologie. In: Brandt, Schmidt (eds.): Mythe en Mythologie. Berlijn: Akademie.
Duden (2015): Deutsches Universalwörterbuch. 8e ed. Berlijn: Duden.
Malinowski, Bronislaw (1926): De rol van de mythe in het leven. In: ders. (red.): Geschriften over antropologie. Frankfurt am Main.
Münker, Stefan/ Roesler, Alexander (1997): Voorwoord. In: Münker, Stefan/ Roesler, Alexander (eds.): Mythos Internet. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Waechter, Matthias (2010): Mythos. In: Docupedia-Zeitgeschichte, Zentrum für Zeithistorische Forschung Potsdam. https://zeitgeschichte-digital.de/doks/frontdoor/deliver/index/docId/581/file/docupedia_waechter_mythos_v1_de_2010.pdf [09.05.19].
Wodianka, Stephanie/ Ebert, Juliane (2014): Metzler Lexikon moderner Mythen: Figuren, Konzepte, Ereignisse. Stuttgart: J. B. Metzler.