Πολυγλωσσία

Η πολυγλωσσία – ή αλλιώς πολυγλωσσία – αναφέρεται στην ικανότητα να μιλάει ή να καταλαβαίνει κανείς πολλές (διαφορετικές) γλώσσες (Duden 2018). „Αυτές οι ποικίλες γλώσσες περιλαμβάνουν όχι μόνο επίσημες γλώσσες, αλλά και περιφερειακές, μειονοτικές και νοηματικές γλώσσες, ακόμη και γλωσσικές ποικιλίες, όπως οι διάλεκτοι“ (Riehl 2014, 9).

Μια έννοια με εξαιρετική ασάφεια

Ο (γενικός) όρος πολυγλωσσία συνδέει ταυτόχρονα ποικίλες μορφές γλωσσικής κατάκτησης κατά την οντογένεση ενός ατόμου καθώς και τη χρήση στην καθημερινή ζωή, την επαγγελματική ζωή και τους θεσμούς (βλ. ό.π., 9). Έτσι, στον γερμανόφωνο κόσμο, οι όροι πολυγλωσσία και διγλωσσία καθώς και πολυγλωσσία χρησιμοποιούνται συχνά συνώνυμα. Αυτό υποδηλώνει τη ρευστότητα και τον μη σαφώς καθορισμένο ορισμό του όρου (πρβλ. Petersen 2014, 19). Αντίθετα, ο όρος πολυγλωσσία χαρακτηρίζεται από την οριστική του ασάφεια, καθώς περιλαμβάνει „έναν άπειρο αριθμό επιπέδων επικοινωνιακής ικανότητας“ (Hernig 2005, 163).

Συνολικά, η πολυγλωσσία προσδιορίζεται από τέσσερα κριτήρια ορισμού:

Τύπος κατάκτησης

Εδώ γίνεται αναφορά στην ταυτόχρονη και διαδοχική κατάκτηση και διαφοροποιείται ανάλογα. Οι φάσεις της ζωής (π.χ. παιδική ή ενήλικη ζωή) παίζουν καθοριστικό ρόλο (βλ. Lüdi/Py 2017, 7- Riehl 2014, 11 κ.ε.).

Κοινωνικές συνθήκες

Αυτό το κριτήριο ορισμού διακρίνει μεταξύ ατομικής, κοινωνικής και θεσμικής πολυγλωσσίας (βλ. Riehl 2014, 12).

Ικανότητα

Ο ορισμός του Oksaar για την πολυγλωσσία (Oksaar 1980, 43) χρησιμοποιείται συχνά και περιγράφεται ως επίπεδο ικανότητας: „Ορίζω την πολυγλωσσία λειτουργικά. Προϋποθέτει ότι ο πολύγλωσσος μπορεί εύκολα να μεταπηδήσει από τη μία γλώσσα στην άλλη στις περισσότερες καταστάσεις, όταν αυτό είναι απαραίτητο. Η σχέση μεταξύ των γλωσσών μπορεί να είναι αρκετά διαφορετική – στη μία, ανάλογα με τη δομή της επικοινωνιακής πράξης, συμπεριλαμβανομένων των καταστάσεων και των θεμάτων, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένας λιγότερο εύγλωττος κώδικας, στην άλλη ένας πιο εύγλωττος κώδικας“ (Lüdi/Py 2017, 8).

Γλωσσικοί αστερισμοί

Αναφέρεται στο καθεστώς των εμπλεκόμενων γλωσσών. Η πολυγλωσσία χαρακτηρίζεται είτε από δύο (ή περισσότερες) πλήρως ανεπτυγμένες πολιτισμικές γλώσσες διεθνούς κύρους, π.χ. γερμανικά-ρωσικά, είτε από μια γλώσσα με περιφερειακή, επικοινωνιακή ακτίνα, όπως συμβαίνει με μια διάλεκτο (βλ. Lüdi/ Py 2017, 6- Riehl 2014, 16 κ.ε.).

Από τον μύθο της μονογλωσσίας

Η πολυγλωσσία συχνά δηλώνεται ως κάτι μοναδικό, ενώ το μονόγλωσσο habitus φαίνεται θεσμικά εδραιωμένο. Ωστόσο, σε καιρούς παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, η μονογλωσσία είναι πιθανότερο να θεωρείται „σπανιότητα“ (βλ. Boschung/ Dietrich 2011, III- Riehl 2014, 9 στ.). Η Natarajan κάνει λόγο ακόμη και για εφεύρεση των μονόγλωσσων: „Είναι προφανές κατά συνέπεια μέχρι σήμερα ότι η πολυγλωσσία και η πολυγλωσσία τονίζονται μεν στο πλαίσιο της ποικιλομορφίας, αλλά στο πλαίσιο της επικρατούσας σκέψης, παραχωρείται ωστόσο σε κάθε άτομο μόνο μία γλώσσα, αυτή. Έτσι, το άτομο δεν γίνεται αντιληπτό ως διαφορετικά ικανό σε πολλές γλώσσες. Το πολύγλωσσο άτομο στερείται έτσι δυνατοτήτων ταυτοποίησης, ονομασίας και περιγραφής“. (Ziese/ Gritschke 2016, 261).

Τα αίτια της πολυγλωσσίας είναι κυρίως πολιτικά (π.χ. μετανάστευση), οικονομικά ή ιστορικά. Γίνεται επίσης διάκριση μεταξύ της φυσικής και της διδακτικά διαμεσολαβούμενης πολυγλωσσίας.

Βιβλιογραφία

Boschung, Dietrich/ Riehl, Claudia M. (επιμ.) (2011): Historische Mehrsprachigkeit: Ημερίδα του Κέντρου για τους αρχαίους πολιτισμούς της Μεσογείου (ZaKMiRa) και του Κέντρου για τη γλωσσική ποικιλομορφία και την πολυγλωσσία (ZSM) στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας, Ιούλιος 2008. Aachen: Shaker.

Duden (2018): https://www.duden.de/rechtschreibung/Mehrsprachigkeit [22.06.2018].

Hernig, Marcus (2005): Γερμανικά ως ξένη γλώσσα. Μια εισαγωγή. Wiesbaden: VS.

Lüdi, Georges/ Py, Bernard (2017): Διγλωσσία μέσω της μετανάστευσης: εισαγωγή στη μελέτη της πολυγλωσσίας στο παράδειγμα δύο ομάδων μεταναστών στο Neuchâtel (Ελβετία). Tübingen: Niemeyer.

Oksaar, Eis (1980): Πολυγλωσσία, γλωσσική επαφή και γλωσσική σύγκρουση. Στο: Nelde, Peter Hans (επιμ.): Sprachkontakt und Sprachkonflikt. Wiesbaden: Franz Steiner.

Petersen, Inger (2014): Writing ability and multilingualism. Βερολίνο: De Gruyter.

Riehl, Claudia M: Πολυγλωσσία: Μια εισαγωγή. Darmstadt: WBG.

Ziese, Maren/ Gritschke, Caroline (2016): Geflüchtete und kulturelle Bildung. Μορφές και έννοιες για ένα νέο πεδίο πρακτικής. Bielefeld: Transcript.