Feminizm

Termin feminizm opisuje a) „ruch, który opowiada się za polityczno-praktycznymi środkami mającymi na celu poprawę szans życiowych kobiet (ruch kobiecy, emancypacja) oraz b) teoretyczno-naukowe wysiłki na rzecz postrzegania i przezwyciężania dyskryminacji płci żeńskiej jako bariery dla wiedzy naukowej (i praktycznej)“ (Bundeszentrale für politische Bildung o.J.).

Zasadnicza zmiana pozycji kobiet jest oczekiwana poprzez dostosowanie sytuacji życiowych, ról społecznych, a także struktur i procesów, które konceptualizują podporządkowanie kobiet (por. Thiessen 2008, 38).

Tło historyczne ruchu kobiecego

Z historycznego punktu widzenia feminizm charakteryzuje ruch, który został ukształtowany politycznie i społecznie, a także stanowił teoretyczne wytyczne. W XVIII i XIX wieku ruchy kobiece wyłoniły się z wcześniejszych ruchów, które były krytyczne wobec społeczeństwa i dominacji i miały na celu stworzenie równych praw obywatelskich dla kobiet, które miały już zastosowanie do mężczyzn, a także między innymi w dziedzinie reprodukcji (por. Müller 2013, 132, 134). Różne ruchy feministyczne obejmują na przykład feminizm liberalny, ekofeminizm i czarny feminizm (por. Thiessen 2008, 38).

Zanim pojawiły się te ruchy, podejście feministyczne było już reprezentowane na polu literackim między innymi przez Simone de Beauvoir, Mary Wollstonecraft i Virginię Woolf. Elaine Showalter chronologicznie wymienia trzy fazy kobiecego pisarstwa: 1. faza kobieca (1840-1880), w której naśladowano estetyczne męskie normy i standardy, 2. faza feministyczna (1880-1920), w której często opowiadano się za radykalnymi i separatystycznymi stanowiskami, oraz 3. faza kobieca (1920 do chwili obecnej), która koncentruje się przede wszystkim na kobiecym pisarstwie i doświadczeniu (por. Barry 2009, 116, 118). Judith Butler jest obecnie autorką szczególnie zainteresowaną kwestią płci (por. Barry 2009, 139; Thiessen 2008, 41).

Do najistotniejszych ruchów należą dwa ruchy kobiece z lat 60. i 70. XX wieku, w ramach których kobiety wysuwały żądania, zwłaszcza w obszarach seksualności i polityki ludnościowej (por. Barry 2009, 116 i nast.; Müller 2013, 131). Ogólnie rzecz biorąc, nieodpłatna praca wykonywana przez kobiety była również ważną kwestią od rewolucji francuskiej po ruchy w byłej NRD. W drugiej połowie XIX wieku doszło do rozłamów między kobietami, ponieważ żądania dotyczyły odpowiedniej klasy ich (mężów) mężczyzn, tak że kobiety proletariackie i burżuazyjne były ze sobą skłócone, aw niektórych przypadkach musiały ponownie podporządkować się swoim mężom (por. Müller 2013, 131 i nast.).

Z drugiej strony, druga połowa XX wieku była ponownie silnie zorientowana na Pierwszy Ruch Kobiet. Feminizm był powiązany z socjalizmem, a odróżniając się od mężczyzn, szukał własnej kultury zarówno w sferze politycznej, jak i badawczej. Pomimo przejściowych sukcesów w NRD, takich jak zezwolenie na aborcję, kobiety nadal były w dużej mierze spychane na dalszy plan (por. Müller 2013, 133).

Feminizm w dyskursie akademickim i współczesnym

Krytyka feministyczna to „specyficzny rodzaj dyskursu politycznego: krytyka i praktyka teoretyczna zaangażowana w walkę z patriarchatem i seksizmem“ (Moi 1989, 117). Zamiast o „feminizmie“ należałoby jednak mówić raczej o „feminizmach“, ponieważ troski różnych ruchów są bardzo zróżnicowane – choć wzajemna wymiana i wpływy miały i nadal mają miejsce (por. Lenz 2018).

Pomimo licznych podejść, można je łączyć na podstawie podobnego rozumienia płci i społeczeństwa. Można dokonać rozróżnienia między feminizmami strukturalnymi, które koncentrują się na nierównościach płci i relacjach władzy, a feminizmami instytucjonalnymi, które koncentrują się bardziej na pragmatycznych reformach i zmianach strukturalnych. Dalsze podkategorie obejmują feminizmy dyskursywne, które koncentrują się na tym, w jaki sposób obrazy płci są kulturowo tworzone i rozpowszechniane, oraz feminizmy queer, które zajmują się różnorodnością seksualną i cielesną oraz domagają się jej uznania. (por. Lenz 2018).

Oprócz feminizmów i ruchu kobiecego, należy rozróżnić, szczególnie w kontekście akademickim, gender studies, które są interdyscyplinarną dyscypliną naukową, która krytycznie bada warunki kulturowe i społeczne z perspektywy płci, opierając się na teoriach i metodach naukowych (por. Lenz 2018).

Feminizm odgrywa również ważną rolę w obecnych dyskursach społecznych. Na szczególną uwagę zasługuje ruch MeToo zapoczątkowany w 2006 r. przez amerykańską aktywistkę Taranę Burke, który stał się popularny dopiero w 2017 r. za sprawą tweeta #MeToo autorstwa Alyssy Milanos. Wzywa ona ludzi do dzielenia się tym hashtagiem, jeśli podobnie jak ona padli już ofiarą przemocy seksualnej (por. Martini 2020, 1). „U podstaw […] [debaty #MeToo] leży chęć kobiet do decydowania o własnym ciele i seksualności“ (Lenz 2018).

J.K. Rowling rozpoczęła kolejną kontrowersyjną debatę pod koniec 2019 roku tweetem, w którym poparła brytyjską badaczkę Mayę Forstater, która wcześniej ogłosiła, że płci biologicznej nie można zmienić (por. Steiner 2019). Wywołało to krytykę ze strony społeczności transpłciowej (por. Hanfeld 2020). J.K. Rowling podkreśla jednak, że broni praw kobiet, mężczyzn, homoseksualistów, heteroseksualistów i transseksualistów (por. Rowling 2020).

Literatura

Barry, Peter (2009): Beginning Theory. Wprowadzenie do teorii literatury i kultury.

Peter Barry i Helen Carr (red.). 3rd ed. Manchester and New York: Manchester University Press.

Bundeszentrale für politische Bildung (b.d.): Feminismus. Federalna Agencja Edukacji Obywatelskiej. https://www.bpb.de/nachschlagen/lexika/politiklexikon/17484/feminismus [18.09.2020].

Hanfeld, Michael (2020): J.K. Rowling w kontrowersjach wokół idei transpłciowości. FAZ.NET.https://www.faz.net/aktuell/feuilleton/debatten/j-k-rowling-legt-im-streit-um-transgender-vorstellungen-nach-16810240.html#void [19.09.2020].

Lenz, Ilse (2018): Od pracy opiekuńczej do #MeToo. Aktualne kwestie i debaty feministyczne w Niemczech. Federalna Agencja Edukacji Obywatelskiej. bpb.de/apuz/267940/von-der-sorgearbeit-bis-metoo-aktuelle-feministische-themen-und-debatten-in-deutschland?p=all [19.09.2020].

Martini, Franziska (2020): Kim jest #MeToo? Sieciowe badanie analityczne (anty)feministycznych protestów na Twitterze…. Media & Communication Studies 3 (68): 255.

Moi, Toril (1989): Feministka, kobieta, kobiecość. W: The Feminist Reader. Essays in Gender and the Politics of Literary Criticism. Catherine Belsey i Jane Moore (red.). New York: Basil Blackwell, 117-32.

Müller, Ursula G.T. (2013): Polityczny dom dla feminizmu – pół świata dla lewicy. Polityczna lokalizacja feminizmu. Wiesbaden: Springer VS.

Rowling, Joanne K. (2020): J.K. Rowling pisze o swoich powodach wypowiadania się na temat płci i płci. J.K. ROWLING. https://www.jkrowling.com/opinions/j-k-rowling-writes-about-her-reasons-for-speaking-out-on-sex-and-gender-issues/ [19.09.2020].

Steiner, Noëlle. (2019): J.K. Rowling wywołuje burzę z powodu tweeta na temat płci. Nau media.https://www.nau.ch/people/welt/jk-rowling-erntet-shitstorm-wegen-geschlechter-tweet-65631793 [19.09.2020].

Thiessen, Barbara (2008): Feminizm: różnice i kontrowersje. W: Handbook of Women’s and Gender Studies. Teorie, metody, empiryzm. Ruth Becker i Beate

Kortendiek (red.). 2nd ed. and updated. Edition. Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften, 37-44.