Πολιτισμός

Ορισμοί από μελετητές και ο ορισμός της UNESCO

Υπάρχουν πολυάριθμοι, ενίοτε πολύ διαφορετικοί ορισμοί της έννοιας του πολιτισμού, όπως φαίνεται στα ακόλουθα:

1. „Η κουλτούρα είναι ο συλλογικός προγραμματισμός του νου που διακρίνει τα μέλη μιας ομάδας ή κατηγορίας ανθρώπων από μια άλλη“ (Hofstede 1991), αναφέρει ο πολιτισμολόγος Geert Hofstede.

2. Ο Αμερικανός εθνολόγος Clifford Geertz διατύπωσε τον ακόλουθο ορισμό: „Πολιτισμός είναι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι επικοινωνούν, μεταδίδουν και αναπτύσσουν τις γνώσεις τους για τις στάσεις ζωής. Η κουλτούρα είναι το μοτίβο δημιουργίας νοήματος στο πλαίσιο του οποίου οι άνθρωποι ερμηνεύουν τις εμπειρίες τους και καθοδηγούν τις ενέργειές τους“. (Geertz 1973)

3. Ο Alexander Thomas προσπαθεί επίσης να προσεγγίσει την έννοια του πολιτισμού: „Ο πολιτισμός είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Όλοι οι άνθρωποι ζουν σε μια συγκεκριμένη κουλτούρα και την αναπτύσσουν περαιτέρω. Ο πολιτισμός δομεί ένα πεδίο δράσης συγκεκριμένο για τον πληθυσμό, που εκτείνεται από τα δημιουργημένα και χρησιμοποιούμενα αντικείμενα μέχρι τους θεσμούς, τις ιδέες και τις αξίες. Η κουλτούρα εκδηλώνεται πάντοτε σε ένα σύστημα προσανατολισμού που είναι χαρακτηριστικό ενός έθνους, μιας κοινωνίας, ενός οργανισμού ή μιας ομάδας. Αυτό το σύστημα προσανατολισμού διαμορφώνεται από συγκεκριμένα σύμβολα (π.χ. γλώσσα, χειρονομίες, εκφράσεις του προσώπου, ενδυμασία, τελετουργίες χαιρετισμού) και παραδίδεται στην αντίστοιχη κοινωνία, οργάνωση ή ομάδα, δηλαδή μεταβιβάζεται στην επόμενη γενιά. Το σύστημα προσανατολισμού ορίζει για όλα τα μέλη την ένταξή τους στην κοινωνία ή την ομάδα και τους επιτρέπει να αντιμετωπίζουν το περιβάλλον τους. Η κουλτούρα επηρεάζει την αντίληψη, τη σκέψη, τις αξίες και τις πράξεις όλων των μελών της εκάστοτε κοινωνίας. Από τη μία πλευρά, το σύστημα προσανατολισμού που αφορά την κουλτούρα δημιουργεί δυνατότητες και κίνητρα για δράση, αλλά από την άλλη πλευρά δημιουργεί επίσης προϋποθέσεις για δράση και θέτει όρια στη δράση“. (Thomas 1996)

4. Ο ορισμός της Επιτροπής της UNESCO αναφέρει: „Ο πολιτισμός μπορεί να θεωρηθεί με την ευρύτερη έννοια ως το σύνολο των μοναδικών πνευματικών, υλικών, διανοητικών και συναισθηματικών πτυχών που χαρακτηρίζουν μια κοινωνία ή μια κοινωνική ομάδα. Περιλαμβάνει όχι μόνο την τέχνη και τη λογοτεχνία, αλλά και τρόπους ζωής, θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, συστήματα αξιών, παραδόσεις και πεποιθήσεις“. (Επιτροπή UNESCO 1983, 121)

5. Οι Tylor, Cassirer, Trompenpaars/Hampden-Turner, Hansen και Werlen προσεγγίζουν επίσης έναν ορισμό από αρκετά διαφορετικές οπτικές γωνίες: „(Ο πολιτισμός είναι) με την ευρύτερη εθνογραφική έννοια, εκείνη η ενσάρκωση της γνώσης, των πεποιθήσεων, της τέχνης, της ηθικής, του νόμου, των εθίμων και όλων των άλλων ικανοτήτων και συνηθειών που έχει αποκτήσει ο άνθρωπος ως μέλος της κοινωνίας“. (Tylor 2011)

6. „Στο σύνολό του, ο πολιτισμός θα μπορούσε να περιγραφεί ως η διαδικασία της προοδευτικής αυτοαπελευθέρωσης του ανθρώπου. Η γλώσσα, η τέχνη, η θρησκεία και η επιστήμη αποτελούν διακριτές φάσεις αυτής της διαδικασίας. Σε όλες αυτές, ο άνθρωπος ανακαλύπτει και αποδεικνύει μια νέα δύναμη – τη δύναμη να κατασκευάζει τον δικό του, έναν „ιδανικό“ κόσμο“. (Cassirer 2007, 345)

7. Ένα ψάρι ανακαλύπτει την ανάγκη του για νερό μόνο όταν δεν βρίσκεται πλέον μέσα σε αυτό. Ο δικός μας πολιτισμός είναι σαν το νερό για ένα ψάρι. Μας συντηρεί. Ζούμε και αναπνέουμε μέσω αυτού. (Trompenaars/ Hampden-Turner 2012, 27)

8. Πολιτισμός σημαίνει συλλογική ομοιόμορφη συμπεριφορά. (…) Το φαινόμενο της κουλτούρας αποτελείται από τρεις παράγοντες, την τυποποίηση, την επικοινωνία και τη συλλογικότητα“. (Hansen 2011, 29 u. 32)

9. „Κατά την κοινωνιολογική αντίληψη, η κουλτούρα αναφέρεται στο σύνολο των αξιολογικών και αξιολογικών τρόπων δράσης των μελών μιας κοινωνίας, καθώς και στα αποτελέσματά τους. Ο „πολιτισμός“ δεν πρέπει να νοείται ούτε καθαρά υλικά ως σύνολο αντικειμένων ούτε αποκλειστικά με αφηρημένη έννοια ως σύστημα αξιών, διότι ο όρος εμπεριέχει και τις δύο πτυχές“. (Werlen 2008, 359)

Λογοτεχνία

Cassirer, E. (2007): Προσπάθεια για τον άνθρωπο. Εισαγωγή σε μια φιλοσοφία του πολιτισμού. 2η έκδ. Αμβούργο.

Γερμανική Επιτροπή για την UNESCO (επιμ.) (1983): Παγκόσμια διάσκεψη για την πολιτιστική πολιτική. Τελική έκθεση της διεθνούς διάσκεψης που διοργάνωσε η UNESCO στην Πόλη του Μεξικού από τις 26 Ιουλίου έως τις 6 Αυγούστου 1982. Στο: Εκθέσεις συνεδρίων της UNESCO, αριθ. 5. Μόναχο: Saur 1983, 121.

Hansen, K. P: Πολιτισμός και πολιτισμικές σπουδές. 4η έκδοση. Tübingen/ Βασιλεία.

Trompenaars, F./ Hampden-Turner, C. (2012): Riding the Waves of Culture. Κατανόηση της ποικιλομορφίας στις παγκόσμιες επιχειρήσεις. 3rd ed. Λονδίνο/ Βοστώνη.

Tylor, E. B: Primitive Culture. Στο: Hansen, K. P. (επιμ.) (2011): Πολιτισμός και Πολιτισμικές Σπουδές. 4η έκδοση. Tübingen: Βασιλεία, 29.

Werlen, B: Βerenlen: Κοινωνική Γεωγραφία. 3η έκδ. Βέρνη.