Μετανάστευση

Ο όρος μετανάστευση είναι σήμερα παρών στην καθημερινή πολιτική και κοινωνική ζωή. Συχνά τον συναντάμε στις καθημερινές εφημερίδες, στις συζητήσεις στην Μπούντεσταγκ ή στις πολιτικές συζητήσεις στους δημόσιους τηλεοπτικούς σταθμούς.

Ταξινόμηση

Εκτός από τη δημοφιλή επιστημονική του χρήση, ο όρος συναντάται επίσης σε διάφορους επιστημονικούς τομείς, όπως η κοινωνιολογία, η ψυχολογία και η βιολογία. Στην εξελικτική έρευνα, έναν τομέα της βιολογίας, ο όρος παίζει συνοπτικό ρόλο. Στην εξέλιξη των ανθρωποειδών, ο όρος μετανάστευση χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη μετανάστευση των πρώτων ανθρώπων (Homo sapiens) από την Αφρική στις διάφορες περιοχές της γης (βλ. Campbell/ Reece 2009, 981-988).

Η κοινωνιολογία, από την άλλη πλευρά, παρουσιάζει μια ευρύτερη έννοια της μετανάστευσης. Τυπικές λέξεις-κλειδιά εδώ είναι, για παράδειγμα, η μετανάστευση της εργασίας, της εκπαίδευσης, της προσφυγιάς ή του γάμου, οι οποίες, ωστόσο, δεν θα αναλυθούν εδώ λεπτομερέστερα (βλ. Hahn 2012, 148- πρβλ. Oltmer 2010, 16 κ.ε.).

Ετυμολογία

Ετυμολογικά, ο όρος προέρχεται από το λατινικό (λατ. migratio), που σημαίνει μετανάστευση ή μετανάστευση (βλ. Duden 2011). Η προέλευση του όρου αυτού βασίζεται σε αρχαίες πηγές, με τις οποίες χαρακτηρίζονταν οι αναδυόμενες ανθρώπινες μεταναστευτικές κινήσεις στην ύστερη αρχαιότητα. Ως αιτία αυτών των μεταναστευτικών κινήσεων μπορεί να θεωρηθεί η στρατιωτική επεκτατική πολιτική της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ως αποτέλεσμα της οποίας αρχαίοι λαοί όπως οι Βησιγότθοι, οι Βάνδαλοι ή οι Σουέβιοι αισθάνθηκαν αναγκασμένοι να φύγουν και πραγματοποίησαν μεγάλες μεταναστεύσεις σε όλη την Ευρώπη (βλ. Burckhardt 2008, 119-122.).

Πολλοί παρόμοιοι ορισμοί του όρου μετανάστευση μπορούν να βρεθούν στη βιβλιογραφία. Ένας κοινός ορισμός είναι η προσέγγιση του Schönpflug, ο οποίος ορίζει τον όρο μετανάστευση ως εξής: „Ως μετανάστευση […] νοούνται όλα τα μεταναστευτικά φαινόμενα ατόμων ή ομάδων διαφορετικών εθνοτικών ομάδων που χρησιμεύουν για τη μετατόπιση του κέντρου της ζωής τους σε ένα χωροκοινωνικά-κοινωνικά-πολιτισμικά διαφορετικό πλαίσιο“ (Schönpflug 2003, 328).

Άμεση/έμμεση μετανάστευση

Οι άνθρωποι μπορούν να επηρεαστούν από τη μετανάστευση άμεσα ή έμμεσα. Στην καθομιλουμένη, αυτοί αναφέρονται ως μετανάστες ή μετανάστριες. Στην επιστήμη, ακολουθείται μια διαφοροποιημένη προσέγγιση για τον προσδιορισμό αυτών των ανθρώπων. Υποτίθεται ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι αστερισμοί καταστάσεων, οι οποίοι συγκεκριμενοποιούνται με βάση δύο χαρακτηριστικά (εθελοντικότητα και μονιμότητα). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τέσσερις διαφορετικές μεταναστευτικές ομάδες με ιδιαίτερη σημασία.

Εάν οι άνθρωποι μεταναστεύουν μόνιμα και οικειοθελώς σε μια χώρα, ονομάζονται μετανάστες. Εάν, από την άλλη πλευρά, ο αστερισμός είναι προσωρινός και εκούσιος, αναφέρονται ως μετανάστες. Ο όρος „φιλοξενούμενος εργαζόμενος“ μπορεί να αναφερθεί ως ένα συνοπτικό παράδειγμα στην περίπτωση αυτή. Πρόκειται για μετανάστες που μετανάστευσαν στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας από τη δεκαετία του 1950 και μετά, κυρίως για οικονομικούς λόγους.

Εάν, από την άλλη πλευρά, υπάρχει ακούσια μετανάστευση λόγω πολέμου, περιβαλλοντικών καταστροφών ή λιμού, μιλάμε για πρόσφυγες. Εάν οι άνθρωποι χαρακτηρίζονται από μια ακούσια και προσωρινή κατάσταση, αναφέρονται ως αιτούντες άσυλο (βλ. Schönpflug 2003, 328).

Επικαλύψεις εννοιών

Επιπλέον, ο όρος παρουσιάζει έντονες επικαλύψεις και αλληλεπιδράσεις με συναφή ορολογία. Σημαντικοί όροι σε αυτή την περίπτωση είναι, για παράδειγμα, η φυγή, η διασπορά ή ο εγκλιματισμός. Οι χώρες στις οποίες οι άνθρωποι προτιμούν να μεταναστεύουν ονομάζονται χώρες μετανάστευσης. Μπορούν να επιδιώκουν είτε ρυθμιζόμενη είτε λιγότερο ρυθμιζόμενη μετανάστευση. Κατά κανόνα, υπάρχει ρυθμιζόμενη μετανάστευση.

Η μετανάστευση συνδέεται έτσι με μια ποικιλία καθηκόντων και κανόνων που δημιουργούνται από πολιτικούς θεσμούς (κοινοβούλια, υπουργεία). Οι προκύπτουσες κατευθυντήριες γραμμές διαμονής μπορεί να περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, ρυθμίσεις για την οικογενειακή επανένωση, τον καθορισμό της διάρκειας διαμονής ή ακόμη και την κοινωνική πρόνοια. Εκτός από αυτές τις απαιτήσεις για τους μετανάστες, το κράτος είναι υπεύθυνο για τους ανθρώπους αυτούς όταν τους χορηγείται άδεια εισδοχής.

Αυτό μπορεί να εκφράζεται με τη μορφή κατάρτισης, συμβουλευτικής, πολιτιστικών προσφορών ή ακόμη και ιατρικής περίθαλψης. Το κράτος ενδιαφέρεται για την ενσωμάτωση των μεταναστών στην κοινωνία υποδοχής, προκειμένου να εξασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη ένταξη των ανθρώπων αυτών (βλ. Schönpflug 2003, 331-333).

Στρεσογόνοι παράγοντες και διακρίσεις

Σε αυτή τη διαδικασία ένταξης προκύπτουν συχνά προβλήματα. Από τη μία πλευρά, αυτά μπορεί να προκύψουν λόγω της εθνικότητας. Το πρόβλημα αυτό εκδηλώνεται με διακρίσεις εις βάρος των μεταναστών από την κοινωνία υποδοχής. Από την άλλη πλευρά, η μετανάστευση έχει γενικά αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχολογική ευημερία των ατόμων που επηρεάζονται. Πιθανοί στρεσογόνοι παράγοντες είναι η έλλειψη γλωσσικών δεξιοτήτων στη χώρα μετανάστευσης, η νοσταλγία και η μοναξιά, που εντοπίστηκαν σε μια μελέτη του Berry το 1991 (βλ. Schönpflug 2003 331-333, Berry 1992).

Ιστορία της μετανάστευσης στη Γερμανία

Η μετανάστευση παρουσιάζεται συχνά στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όπως η τηλεόραση και οι ημερήσιες εφημερίδες, ως ένα εξαιρετικό και μη τακτικό γεγονός. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Mecheril, αυτό πρέπει να απορριφθεί. Η Γερμανία ήταν μια χώρα μετανάστευσης μέχρι το 1890. Για παράδειγμα, μπορεί να καταγραφεί εργατική μετανάστευση ανθρώπων από τη Βεστφαλία προς την Ολλανδία, παράλληλα με τη μετανάστευση προς τη Γαλλία ή την Ελβετία.

Από το 1949 και μετά, από την άλλη πλευρά, οι πρώτες μεταναστευτικές κινήσεις μεγάλης κλίμακας ήταν πανταχού παρούσες στη μεταπολεμική Γερμανία. Περισσότεροι από 250.000 άνθρωποι μετανάστευαν στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας κάθε χρόνο (βλ. Mecheril 2007, 469 κ.ε.). Κύρια αιτία αυτού του μεταναστευτικού κύματος ήταν η φυγή ή η εκδίωξη από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη των εξόριστων Γερμανών.

Μέσω μιας συμφωνίας στρατολόγησης με κράτη όπως η Ιταλία, η Ελλάδα, η Τουρκία ή η Γιουγκοσλαβία, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας ήταν σε θέση να στρατολογήσει έναν μεγάλο αριθμό αναγκαίων φιλοξενούμενων εργατών κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 για να επιταχύνει περαιτέρω την οικονομική ανάκαμψη. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 ακολούθησαν και άλλοι μετανάστες, εκτός από τους εθνοτικούς Γερμανούς μετανάστες από την Ανατολική Ευρώπη, επίσης πρόσφυγες πολέμου από τους πολέμους της Γιουγκοσλαβίας (βλ. Worbs/ Bund/ Kohls/ von Gostomski 2013, 30-33- βλ. Alscher/ Obergfell/ Roos 2015, 21-36).

Βιβλιογραφία

Alscher, Stefan/ Obergfell, Johannes/ Ross, Stefanie R. (2015): Μεταναστευτικό προφίλ Δυτικών Βαλκανίων. Αιτίες, προκλήσεις και λύσεις. Έγγραφο εργασίας 63. Ομοσπονδιακό Γραφείο Μετανάστευσης και Προσφύγων.

Berry, John (1992): Προσαρμογή και προσαρμογή σε μια νέα κοινωνία. Στο: Διεθνής μετανάστευση. Vol. 30, 1-69.

Burckhardt, Leonhard (2008): Στρατιωτική ιστορία της αρχαιότητας. Μόναχο: Beck.

Campbell, Neil A./ Reece, Jane B: Biology. 6η έκδ. Χαϊδελβέργη: Spektrum.

Duden (2011): Έκδοση: Duden: Γερμανικό Παγκόσμιο Λεξικό. 7η έκδ. Mannheim: Bibliographisches Institut.

Hahn, Sylvia (2012): Ιστορική μεταναστευτική έρευνα. Στο: Bösch, Frank/ Epple, Angelika/ Gestrich, Andreas/ Marszolek, Inge/ Potthast, Barbara/ Rau, Susanne/ Röckelein, Hedwig/ Schwerhoff, Gerd/ Wagner-Hasel, Beate (επιμ.): Historische Einführungen. Τόμος 11. 1. Φρανκφούρτη: Campus.

Mecheril, Paul (2007): Μετανάστευση και ενσωμάτωση. Στο: Straub, Jürgen/ Weidemann, Arne/ Weidemann, Doris (επιμ.): Handbuch interkulturelle Kommunikation und Kompetenz, Grundbegriffe-Theorien-Anwendungsfelder. Ulm: Metzler, 469-479.

Oltmer, Jochen (2010): Η μετανάστευση στον 19ο και 20ό αιώνα. Στο: Gall, Lothar (επιμ.): Enzyklopädie deutscher Geschichte. Τόμος 86. Μόναχο: Oldenbourg.

Schönpflug, Ute (2003): Μετανάστευση και ενσωμάτωση. Στο: Thomas, Alexander/ Kammhuber, Stefan/ Schroll-Machl, Sylvia (επιμ.): Handbuch interkulturelle Kommunikation und Kooperation. Χώρες, πολιτισμοί και διαπολιτισμική επαγγελματική δραστηριότητα. Τόμος 2: Vandenhoeck & Ruprecht, 328-341.

Schroll-Machl, Sylvia (επιμ.): Handbuch Interkulturelle Kommunikation und Kooperation. Χώρες, πολιτισμοί και διαπολιτισμική επαγγελματική δραστηριότητα. Τόμος 2: Vandenhoeck & Ruprecht, 328-339.

Worbs, Susanne/ Bund, Eva/ Kohls, Martin/ Gostomski, Christian B. von (2013): (Spät)Aussiedler in Deutschland. Μια ανάλυση των τρεχόντων δεδομένων και των ερευνητικών ευρημάτων. Ερευνητική έκθεση 20. Ομοσπονδιακό Γραφείο Μετανάστευσης και Προσφύγων.