Κύμα πολιτιστικού σοκ

Ο όρος πολιτισμικό σοκ επινοήθηκε από τον Αμερικανό ανθρωπολόγο Kalvero Oberg τη δεκαετία του 1960. Στο δοκίμιό του Practical Anthropology, ο Oberg εξέτασε τις εμπειρίες φοιτητών που πέρασαν ένα εξάμηνο στο εξωτερικό. Ανέλυσε τα εμπόδια που αντιμετώπιζαν στον ξένο πολιτισμό. Στο πλαίσιο αυτό, όρισε το πολιτισμικό σοκ ως μια κρίση με πέντε φάσεις: Ευφορία, Αποξένωση, Κλιμάκωση, Παρεξήγηση, Κατανόηση (βλ. Oberg 1960, 177-182). Η θεωρία του Oberg έχει τροποποιηθεί και αναπτυχθεί πολλές φορές τις τελευταίες δεκαετίες. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να αναφερθεί ο Pedersen, ο οποίος επέκτεινε τον ορισμό του πολιτισμικού σοκ του Oberg σε όλα τα συστήματα που γίνονται αντιληπτά ως ξένα: „Το πολιτισμικό σοκ συμβαίνει μέσα σε κάθε άτομο που αντιμετωπίζει άγνωστα γεγονότα και απρόσμενες συνθήκες“. (Pedersen 1995, 1)

5 φάσεις

Ο Adler υιοθέτησε και αυτός τις ιδέες του Oberg και τις τροποποίησε. Χωρίζει και αυτός το πολιτισμικό σοκ σε πέντε φάσεις (βλ. Adler 1974, 22-49). Ονομάζει την πρώτη φάση τον μήνα του μέλιτος. Χαρακτηρίζεται από προσμονή και περιέργεια. Οι ταξιδιώτες κάνουν με ευφορία τις πρώτες επαφές με τον ξένο πολιτισμό. Μετά από πιο εντατική επαφή με τη νέα κουλτούρα, η αρχική ευφορία μπορεί να μετατραπεί σε απόρριψη, με αποτέλεσμα τη φάση της απόρριψης. Εμφανίζονται οι πρώτες δυσκολίες, οι οποίες συχνά συνοδεύονται από προβλήματα επικοινωνίας. Η διαφορετικότητα του νέου πολιτισμού συχνά γίνεται αντιληπτή ως αγχωτική και ενοχλητική. Ακολουθεί η τρίτη φάση, η λεγόμενη φάση παλινδρόμησης. Πρόκειται για το πραγματικό πολιτισμικό σοκ. Το άτομο αποσύρεται και παραπονιέται. Επιπλέον, ο δικός του πολιτισμός εξιδανικεύεται. Η τρίτη φάση βιώνεται ως κρίση. Εάν η διαδικασία είναι θετική, ακολουθεί η τέταρτη φάση του πολιτισμικού σοκ, η προσαρμογή. Τα άτομα προσαρμόζονται και κατανοούν και αποδέχονται όλο και περισσότερο τη νέα κουλτούρα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, υιοθετούνται επίσης τρόποι σκέψης και δράσης. Το άτομο αισθάνεται όλο και περισσότερο ενσωματωμένο και οικείο. Μόλις επιστρέψει στην πατρίδα του, μπορεί να υπάρξει ένα σοκ επιστροφής. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο αισθάνεται ξένο στη χώρα του. Συνεπώς, οι φάσεις που μόλις περιγράφηκαν ξαναπερνούν.

Αντιμετώπιση με αυτοπεποίθηση

Σε μια γραφική εξέλιξη, τα σκαμπανεβάσματα μετατρέπονται σε κύμα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μιλάμε για κύμα πολιτισμικού σοκ. Δεν βιώνουν όλοι όλα τα φαινόμενα που περιγράφονται παραπάνω στην προαναφερθείσα φάση και υπάρχουν επίσης διαφορές στην ένταση. Το πρακτικό όφελος της γνώσης του φαινομένου των κυμάτων πολιτισμικού σοκ είναι ότι δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση το πολιτισμικό σοκ, τόσο στον εαυτό τους όσο και στους άλλους.

Βιβλιογραφία

Adler, Peter (1974): Πέρα από την πολιτισμική ταυτότητα: Σκέψεις για τον πολιτισμικό και πολυπολιτισμικό άνθρωπο. Θέματα στην εκμάθηση του πολιτισμού. 8η έκδ.

Oberg, Kalvero (1960): Πολιτισμικό σοκ: Προσαρμογή σε νέα πολιτισμικά περιβάλλοντα. Στο: Gulick, John (επιμ.): Πρακτική ανθρωπολογία και πρακτική πολιτική. Τόμος 7, 177-182.

Pedersen, Paul (1995): Τα πέντε στάδια του πολιτισμικού σοκ. Κρίσιμα περιστατικά σε όλο τον κόσμο. Τόμος 25. Westport/ Conn: Greenwood Press.