Φεμινισμός

Ο όρος φεμινισμός περιγράφει α) „ένα κίνημα που υποστηρίζει πολιτικά-πρακτικά μέτρα για τη βελτίωση των ευκαιριών ζωής των γυναικών ( γυναικείο κίνημα, χειραφέτηση) και β) θεωρητικές-επιστημονικές προσπάθειες για την αντίληψη και την υπέρβαση των διακρίσεων εις βάρος του γυναικείου φύλου ως εμπόδιο στην επιστημονική (και πρακτική) γνώση“ (Bundeszentrale für politische Bildung o.J.).

Μια θεμελιώδης αλλαγή στη θέση της γυναίκας αναμένεται με την προσαρμογή των καταστάσεων ζωής, των κοινωνικών ρόλων καθώς και των δομών και διαδικασιών που εννοιολογούν την υποτέλεια της γυναίκας (βλ. Thiessen 2008, 38).

Ιστορικό υπόβαθρο του γυναικείου κινήματος

Ιστορικά, ο φεμινισμός χαρακτηρίζει ένα κίνημα που διαμορφώθηκε πολιτικά και κοινωνικά και υποστήριξε μια θεωρητική κατευθυντήρια γραμμή. Κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, τα γυναικεία κινήματα προέκυψαν από προηγούμενα κινήματα που ασκούσαν κριτική στην κοινωνία και την κυριαρχία και στόχευαν στη δημιουργία ίσων πολιτικών δικαιωμάτων για τις γυναίκες, όπως αυτά ίσχυαν ήδη για τους άνδρες, καθώς και στον τομέα της αναπαραγωγής, μεταξύ άλλων (βλ. Müller 2013, 132, 134). Στα διάφορα φεμινιστικά κινήματα περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, ο φιλελεύθερος φεμινισμός, ο οικοφεμινισμός και ο μαύρος φεμινισμός (βλ. Thiessen 2008, 38).

Πριν από την εμφάνιση αυτών των κινημάτων, οι φεμινιστικές προσεγγίσεις εκπροσωπούνταν ήδη στο λογοτεχνικό πεδίο, μεταξύ άλλων, από τη Σιμόν ντε Μποβουάρ, τη Mary Wollstonecraft και τη Βιρτζίνια Γουλφ. Η Elaine Showalter κατονομάζει χρονολογικά τρεις φάσεις της γυναικείας γραφής: 1. Γυναικεία φάση (1840-1880), κατά την οποία μιμούνταν αισθητικά ανδρικά πρότυπα και νόρμες, 2. Φεμινιστική φάση (1880-1920), κατά την οποία συχνά υποστηρίζονταν ριζοσπαστικές και αυτονομιστικές θέσεις, και 3. Γυναικεία φάση (1920 έως σήμερα), η οποία επικεντρώνεται κυρίως στη γυναικεία γραφή και εμπειρία (πρβλ. Barry 2009, 116, 118). Η Judith Butler είναι σήμερα μια συγγραφέας που ασχολείται ιδιαίτερα με το φύλο (βλ. Barry 2009, 139- Thiessen 2008, 41).

Μεταξύ των πιο σχετικών κινημάτων συγκαταλέγονται τα δύο γυναικεία κινήματα της δεκαετίας 1960/70, στα οποία οι γυναίκες έθεσαν αιτήματα, ιδίως στους τομείς της σεξουαλικότητας και της πληθυσμιακής πολιτικής (πρβλ. Barry 2009, 116 κ.ε., Müller 2013, 131). Συνολικά, η απλήρωτη εργασία που έκαναν ήταν επίσης ένα σημαντικό ζήτημα από τη Γαλλική Επανάσταση μέχρι τα κινήματα στην πρώην ΛΔΓ. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, υπήρξαν διχασμοί μεταξύ των γυναικών, καθώς οι απαιτήσεις σχετίζονταν με την αντίστοιχη τάξη των (συζύγων) ανδρών τους, με αποτέλεσμα οι προλετάριες και οι αστές γυναίκες να έρχονται σε αντιπαράθεση μεταξύ τους και σε ορισμένες περιπτώσεις να υποτάσσονται και πάλι στους συζύγους τους (βλ. Müller 2013, 131f.).

Το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, από την άλλη πλευρά, ήταν και πάλι έντονα προσανατολισμένο προς το Πρώτο Γυναικείο Κίνημα. Ο φεμινισμός συνδέθηκε με τον σοσιαλισμό και, διαχωρίζοντας τον εαυτό του από τους άνδρες, επιδίωξε τη δική του κουλτούρα τόσο στον πολιτικό τομέα όσο και στην έρευνα. Παρά τις ενδιάμεσες επιτυχίες στη ΛΔΓ, όπως η άδεια για άμβλωση, οι γυναίκες εξακολουθούσαν να βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό στο παρασκήνιο (βλ. Müller 2013, 133).

Ο φεμινισμός στον ακαδημαϊκό και τρέχοντα λόγο

Η φεμινιστική κριτική είναι „ένα συγκεκριμένο είδος πολιτικού λόγου: μια κριτική και θεωρητική πρακτική που δεσμεύεται στον αγώνα κατά της πατριαρχίας και του σεξισμού“ (Moi 1989, 117). Αντί για „φεμινισμό“, ωστόσο, θα πρέπει μάλλον να μιλάμε για „φεμινισμούς“, επειδή οι ανησυχίες των διαφόρων κινημάτων είναι πολύ διαφορετικές – αν και έχει λάβει χώρα και συνεχίζει να λαμβάνει χώρα μια αμοιβαία ανταλλαγή καθώς και επιρροή (βλ. Lenz 2018).

Παρά τις πολυάριθμες προσεγγίσεις, μπορούν να ομαδοποιηθούν στη βάση μιας παρόμοιας κατανόησης του φύλου και της κοινωνίας. Μπορεί να γίνει διάκριση μεταξύ των δομικών φεμινισμών, οι οποίοι επικεντρώνονται στις ανισότητες των φύλων και στις σχέσεις εξουσίας, και των θεσμικών φεμινισμών, οι οποίοι επικεντρώνονται περισσότερο σε πραγματιστικές μεταρρυθμίσεις και διαρθρωτικές αλλαγές. Περαιτέρω υποκατηγορίες περιλαμβάνουν τους διακριτικούς φεμινισμούς, οι οποίοι επικεντρώνονται στον τρόπο με τον οποίο δημιουργούνται και διαδίδονται πολιτισμικά οι εικόνες του φύλου, και τους queer φεμινισμούς, οι οποίοι ασχολούνται με τη σεξουαλική και σωματική ποικιλομορφία και απαιτούν την αναγνώρισή της. (βλ. Lenz 2018).

Εκτός από τους φεμινισμούς και το γυναικείο κίνημα, πρέπει να γίνει διάκριση, ιδίως στο ακαδημαϊκό πλαίσιο, μεταξύ των σπουδών φύλου, οι οποίες είναι ένας διεπιστημονικός επιστημονικός κλάδος που ερευνά κριτικά τις πολιτισμικές και κοινωνικές συνθήκες από τη σκοπιά του φύλου, αξιοποιώντας επιστημονικές θεωρίες και μεθόδους (βλ. Lenz 2018).

Ο φεμινισμός διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στους σημερινούς κοινωνικούς λόγους. Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο και μέχρι σήμερα επίκαιρο είναι το κίνημα MeToo που ξεκίνησε το 2006 από την αμερικανοαμερικανίδα ακτιβίστρια Tarana Burke, το οποίο έγινε δημοφιλές μόλις το 2017 μέσω του tweet #MeToo της Αλίσα Μιλάνο. Η ίδια καλεί τους ανθρώπους να μοιραστούν αυτό το hashtag αν, όπως και η ίδια, έχουν ήδη υποστεί σεξουαλική βία (βλ. Martini 2020, 1). „Στον πυρήνα της […] [η συζήτηση #MeToo] αφορά τις γυναίκες που θέλουν να καθορίσουν το σώμα και τη σεξουαλικότητά τους“ (Lenz 2018).

Η J.K. Rowling ξεκίνησε μια άλλη αμφιλεγόμενη συζήτηση στα τέλη του 2019 με ένα tweet στο οποίο υποστήριξε τη Βρετανίδα ερευνήτρια Maya Forstater, η οποία είχε προηγουμένως διακηρύξει ότι το βιολογικό φύλο δεν μπορεί να αλλάξει (βλ. Steiner 2019). Αυτό προκάλεσε επικρίσεις από την κοινότητα των τρανσέξουαλ (βλ. Hanfeld 2020), ωστόσο η J.K. Rowling τονίζει ότι υπερασπίζεται τα δικαιώματα των γυναικών, των ανδρών, των ομοφυλόφιλων, των ετεροφυλόφιλων και των τρανσέξουαλ (βλ. Rowling 2020).

Λογοτεχνία

Barry, Peter (2009): Μπάρυ Μπάρυ (Barry), Μάρτυρας: „Η αρχή της θεωρίας“. Μια εισαγωγή στη λογοτεχνική και πολιτισμική θεωρία.

Peter Barry και Helen Carr (επιμ.). 3η έκδοση. Μάντσεστερ και Νέα Υόρκη: Manchester University Press.

Bundeszentrale für politische Bildung (n.d.): Feminismus. Ομοσπονδιακή Υπηρεσία για την πολιτική εκπαίδευση. https://www.bpb.de/nachschlagen/lexika/politiklexikon/17484/feminismus [18.09.2020].

Hanfeld, Michael (2020): J. K. Rowling βγαίνει μπροστά στη διαμάχη για τις ιδέες περί τρανσέξουαλ. FAZ.NET.https://www.faz.net/aktuell/feuilleton/debatten/j-k-rowling-legt-im-streit-um-transgender-vorstellungen-nach-16810240.html#void [19.09.2020].

Lenz, Ilse (2018): Από την εργασία φροντίδας στο #MeToo. Τρέχοντα φεμινιστικά ζητήματα και συζητήσεις στη Γερμανία. Ομοσπονδιακός Οργανισμός Πολιτικής Παιδείας. bpb.de/apuz/267940/von-der-sorgearbeit-bis-metoo-aktuelle-feministische-themen-und-debatten-in-deutschland?p=all [19.09.2020].

Martini, Franziska (2020): Ποιος είναι το #MeToo; Μια δικτυακή αναλυτική διερεύνηση της (αντι)φεμινιστικής διαμαρτυρίας στο Twitter…. Media & Communication Studies 3 (68): 255.

Moi, Toril (1989): Feminist, Female, Feminine. Στο: The Feminist Reader (Ο φεμινιστικός αναγνώστης). Δοκίμια για το φύλο και την πολιτική της λογοτεχνικής κριτικής. Catherine Belsey και Jane Moore (επιμ.). Νέα Υόρκη: Basil Blackwell, 117-32.

Müller, Ursula G.T. (2013): Μια πολιτική πατρίδα για τον φεμινισμό – ο μισός κόσμος για την Αριστερά. Η πολιτική θέση του φεμινισμού. Wiesbaden: Springer VS.

Rowling, Joanne K: J.K. Rowling Writes about Her Reasons for Speaking out on Sex and Gender Issues. J.K. ROWLING. https://www.jkrowling.com/opinions/j-k-rowling-writes-about-her-reasons-for-speaking-out-on-sex-and-gender-issues/ [19.09.2020].

Steiner, Noëlle. (2019): J.K. Rowling earns shitstorm over gender tweet. Nau media. https://www.nau.ch/people/welt/jk-rowling-erntet-shitstorm-wegen-geschlechter-tweet-65631793 [19.09.2020].

Thiessen, Barbara (2008): Feminism: Differences and Controversies (Φεμινισμός: Διαφορές και αντιπαραθέσεις). In: Handbook of Women’s and Gender Studies. Θεωρίες, μέθοδοι, εμπειρισμός. Ruth Becker και Beate

Kortendiek (επιμ.). 2η έκδοση και επικαιροποίηση. Έκδοση. Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften, 37-44.