Υβριδικότητα

Το μοντέλο της υβριδικότητας περιγράφει μια διαπολιτισμική διαδικασία κατά την οποία επιτυγχάνεται ένας αναπροσανατολισμός της ταυτότητας του ατόμου (βλ. Gugenberger 2010, 68). Ο όρος υβριδισμός προέρχεται από τη λατινική λέξη hybrida „μιγάς“ και υποθέτει ότι τα άτομα παράγουν μια νέα κατασκευασμένη και συνεπώς τρίτη ταυτότητα από την ταυτότητα καταγωγής τους και την ταυτότητα της κοινωνίας υποδοχής (βλ. Gugenberger 2010, 68). Το μοντέλο της υβριδικότητας θεωρεί τον „ομιλητή ως κοινωνικό δρώντα“ (Gugenberger 2010, 68), ο οποίος αναπτύσσει νέες ποικιλίες από τη διαπλοκή δύο πολιτισμών και γλωσσών που υπερβαίνουν την απόρριψη ή την προτίμηση μιας γλώσσας ή ενός πολιτισμού (βλ. Gugenberger 2010, 68).

Έννοια: Υβριδικότητα σύμφωνα με τον Bhabha

Το 1994, ο Bhabha καθιέρωσε μια κεντρική έννοια της υβριδικότητας με βάση τη θεωρία του λόγου του Foucault (βλ. Engel/ Lewicki 2005, 1). Η βάση αυτής της έννοιας είναι ότι μια νέα ταυτότητα μπορεί να αναδυθεί μόνο σε έναν τρίτο χώρο μεταξύ δύο πολιτισμών (βλ. Engel/ Lewicki 2005, 1). „Για τον Bhabha, το υποκείμενο είναι μάλλον ένας κόμβος και ένα σταυροδρόμι των γλωσσών, των τάξεων, των λόγων και των συστημάτων που το διαπερνούν, με όλες τις αντιλήψεις, τα συναισθήματα και τις διαδικασίες της συνείδησης που συνδέονται με αυτά. Η μεταφορά του „κομβικού υποκειμένου“ μετατοπίζει έτσι την πολυπολιτισμικότητα από εδαφική έννοια σε πρόσωπο“ (Engel/ Lewicki 2005, 2).

Ιστορία: Η ιστορία του όρου υβριδικότητα

Ο όρος υβριδισμός χρησιμοποιήθηκε τον 19ο αιώνα στο πλαίσιο της εθνοτικής ετερογένειας και απέκτησε αρνητική χροιά. Εν τω μεταξύ, η έννοια της υβριδικότητας έχει θετική χροιά (βλ. Fludernik 2001, 12) και „λειτουργεί […] ως έννοια-κλειδί για την περιγραφή της πολιτισμικής ποικιλομορφίας“ (Fludernik 2001, 12), η οποία έχει προοδευτικό χαρακτήρα (βλ. Fludernik 2001, 12). Η απόφαση του ομιλητή να χρησιμοποιήσει υβριδικές γλωσσικές μορφές μπορεί να κατανοηθεί ως αντίσταση στα κυρίαρχα μοντέλα ιδεολογίας της αφομοίωσης και ως ένδειξη της υπάρχουσας γλωσσικής ποικιλομορφίας των ατόμων (βλ. Gugenberger 2010, 70).

Μεταφορά στο σήμερα

Σήμερα, το φαινόμενο της υβριδικότητας εφαρμόζεται εκτός του αποικιακού πλαισίου, για παράδειγμα για να εξεταστούν και να περιγραφούν οι ανοιχτές έννοιες ταυτότητας των μεταναστών. Χρησιμοποιώντας το παράδειγμα των μουσουλμάνων μεταναστών στη Γερμανία και την Ευρώπη, οι Foroutan/ Schäfer διατύπωσαν τη θέση ότι νέες μετα-αφηγήσεις καταγωγής και ταυτότητας καθώς και πολιτισμικού ανήκειν δημιουργούνται σε ατομικό επίπεδο μόλις οι άνθρωποι αισθάνονται ότι ανήκουν σε διαφορετικούς πολιτισμικούς χώρους (βλ. Foroutan/ Schäfer 2009, 1 στ.). Οι επικριτές της θεωρίας της υβριδικότητας, από την άλλη πλευρά, λένε ότι οι μεταναστευτικές διαδικασίες στο σύνολό τους δεν οδηγούν σε κατακερματισμό της ταυτότητας του υποκειμένου, γι‘ αυτό και ο υβριδισμός δεν μπορεί να κατανοηθεί ως καθολικό φαινόμενο (βλ. Castro Varela 2015, 270 κ.ε.).

Διάκριση από την υπερπολιτισμικότητα

Σε αντίθεση με τη θεωρία της υπερπολιτισμικότητας, η υβριδική ταυτότητα έχει σαφή χαρακτήρα οριοθέτησης. Ο Bienfait το περιγράφει αυτό ως κοινωνική „αντιπαράθεση και τη διαρκώς μεταβαλλόμενη, συγχωνευμένη στιγμή της ταύτισης“ (Bienfait 2006, 93). Η διαδικασία της „δημιουργίας“ της δικής μας κουλτούρας μέσα σε μια ομάδα συνομηλίκων είναι επομένως ένα μέσο κατά της έλλειψης στέγης (βλ. Foroutan/ Schäfer 2009, 1). Υπάρχουν διαδικασίες αποσύνθεσης, καθώς η πλήρης ενσωμάτωση στη χώρα άφιξης φαίνεται ανέφικτη (βλ. Foroutan/ Schäfer 2009, 1 στ.).

Γλωσσολογία: Πώς σχηματίζονται οι υβριδικές ποικιλίες;

Οι υβριδικές μορφές είναι εξαιρετικά διαφορετικές ως προς τα γλωσσικά τους χαρακτηριστικά. Μικρές γλωσσικές τροποποιήσεις σε φωνητικό και προσωδιακό επίπεδο, για παράδειγμα, μπορούν να επιτευχθούν μέσω της εναλλαγής κωδίκων. Ομοίως, μια υβριδική ποικιλία μπορεί να περιλαμβάνει την εμφάνιση μιας νέας γλώσσας (βλ. Gugenberger 2010, 68 κ.ε.). Όσον αφορά τον βαθμό υβριδικότητας, πρέπει να σημειωθεί ότι εάν ένα μεγάλο μέρος των γλωσσικών χαρακτηριστικών, π.χ. από τη γλώσσα προέλευσης, αντικαθίσταται από τη γλώσσα της κοινωνίας υποδοχής, υπάρχει χαμηλός βαθμός υβριδικότητας. Ωστόσο, από τη στιγμή που φτάνουμε περίπου στο μέσο των δύο γλωσσών προέλευσης, πρόκειται για ένα χώρο χωρίς γλωσσικά όρια, στον οποίο καμία από τις γλώσσες προέλευσης δεν μπορεί να προσδιοριστεί ως κυρίαρχη. Στην περίπτωση αυτή, επιτυγχάνεται ο τρίτος χώρος (βλ. Gugenberger 2010, 69). Οι υβριδικές ποικιλίες που έχουν αναπτυχθεί μπορούν να μεταβιβαστούν από γενιά σε γενιά, αλλά και να υπάρχουν μόνο προσωρινά (βλ. Gugenberger 2010, 68).

λογοτεχνία

Bienfait, Agathe (2006): Im Gehäuse der Zugehörigkeit. Wiesbaden: VS.

Castro Varela, Maria do Mar/ Dhawan, Nikita (2015): Postkoloniale Theorie – eine kritische Einführung. 2. Auf. Bielefeld: transcript.

Engel, Christine/ Roman Lewicki (2005): Konzepte von Interkulturalität. In: Engel, Christine/ Lewicki, Roman (Hrsg.): Interkulturalität. Slawistische Fallstudien. Bd. 12. Innsbruck: Innsbrucker Beiträge zur Kulturwissenschaft: Slavica Aenipontana, 1–8.

Fludernik, Monika (2001): Hybridität. Theorie und Praxis. In: Polylog 8, 7–25.

Foroutan, Naika/ Schäfer, Isabel (2009): Hybride Identitäten – muslimische Migrantinnen und Migranten in Deutschland und Europa. https://www.bpb.de/apuz/32223/hybride-identitaeten- muslimische-migrantinnen-und-migranten-in-deutschland-und-europa?p=all [22.06.2018].

Gugenberger, Eva (2010): Das Konzept der Hybridität in der Migrationslinguistik. In: Ludwig, Ralph/ Schwarze, Sabine (Hrsg.): Sprache, Identität, Kultur. Bd. 8. Frankfurt am Main: Peter Lang, 67–92.