Τιμές

Οδηγός αξιών. Οι αξίες διαμορφώνουν ταυτότητα. „Διότι για να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί κανείς πρόθυμα και ελεύθερα τις ξένες αξίες, πρέπει να έχει τις δικές του. (Σοπενχάουερ 1819)

Οι αξίες μπορούν να κατανοηθούν ως πεποιθήσεις ή κατευθυντήριες γραμμές. Σύμφωνα με τον επικοινωνιολόγο και ψυχολόγο Gerhard Maletzke, „[οι αξιακοί προσανατολισμοί] διέπουν τη σκέψη, τη βίωση, τη δράση μας […]. Αυτοί οι προσανατολισμοί μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά κατά τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης, οπότε οι αλλαγές είναι πολύ πιθανές στο πλαίσιο της κοινωνικής αλλαγής“. (Maletzke 1996, 80)

Πολιτιστικά διαρθρωτικά χαρακτηριστικά

Οι αξίες λειτουργούν ως ένα συνεκτικό δίκτυο στο οποίο πρέπει να προσανατολιστεί κανείς. Η διαφορά έγκειται στην ατομική στάθμιση της εκάστοτε κουλτούρας (βλ. Maletzke 1996, 80). Επιπλέον, στο έργο του Intercultural Communication, ο Maletzke περιγράφει τους αξιακούς προσανατολισμούς ως ένα „πολιτισμικό δομικό χαρακτηριστικό [του οποίου] οι άνθρωποι αποκτούν επίγνωση μόνο όταν συναντούν ανθρώπους από άλλους πολιτισμούς με τους δικούς τους αξιακούς προσανατολισμούς“. (Maletzke 1996, 80) Συμπληρωματικά, η πολιτισμική επιστήμονας Edith Broszinsky-Schwabe συνοψίζει τις αξίες ως „ιδέες για τους στόχους της ατομικής ή κοινοτικής ζωής [που] πυροδοτούν στάσεις, ενέργειες και σχέδια“. (Broszinsky-Schwabe 2011, 177)

Στο άρθρο του Αξίες και ηθική, ο Lutz H. Eckensberger επισημαίνει ότι οι αξιακές έννοιες μπορούν να εξηγηθούν με όρους αναπτυξιακής ψυχολογίας. Ήδη ο Jean „Piaget (1954) δείχνει σε μια αιχμηρή ανάλυση της σχέσης μεταξύ των γνώσεων, των συναισθημάτων και των αξιολογήσεων ότι αυτές αναφέρονται μεταξύ τους με όρους αναπτυξιακής ψυχολογίας. […] Η λειτουργική αντιστρεψιμότητα (‚συγκεκριμένες λειτουργίεςʻ) καθιστά δυνατά τα κανονιστικά συναισθήματα και τροφοδοτείται από αυτά- αντιστοιχεί στο αξιακό περιεχόμενο“. (Eckensberger 2007, 511)

Μεταβαλλόμενες αξίες

Σύμφωνα με τον Maletzke, αν και οι αξιακοί προσανατολισμοί είναι γενικά σταθεροί, εντούτοις σημειώνει ότι, όπως και οι πολιτισμοί, έτσι και οι αξίες αλλάζουν σταδιακά και μετασχηματίζονται με την πάροδο του χρόνου (βλ. Maletzke 1996, 89). Αυτό είναι εμφανές στη „νεότερη γενιά [η οποία] παρουσιάζει μια τάση προς περισσότερη δραστηριότητα, δημιουργικότητα και αυτοδιάθεση. Ο αυθορμητισμός, η εμπειρία, η ελευθερία, η προσωπική επικοινωνία αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία, ενώ η τυποποιημένη και συνηθισμένη συμπεριφορά μειώνεται“. (Maletzke 1996, 89) Αντίθετα, στον Τρίτο Κόσμο παρατηρείται ταυτόχρονη αλλαγή στον προσανατολισμό των αξιών. Ο Maletzke επικρίνει κυρίως την εισροή της τεχνολογίας, των μέσων ενημέρωσης και των σύγχρονων κοινωνικών δομών που ενσωματώνουν δυτικές αξίες όπως „επιμέλεια, τάξη, ακρίβεια [και] αξιοπιστία“ (Maletzke 1996, 89), „καταστρέφοντας“ έτσι τις παραδοσιακές πολιτισμικές μορφές. Αλλαγές όπως αυτές „οδηγούν σε πολιτισμική αφομοίωση παγκοσμίως, σε μια ‚αμερικανοποίηση‘ ή ‚δυτικοποίηση'“. (Maletzke 1996, 90)

Αξιακές αντιλήψεις και παρανοήσεις

Στο βιβλίο της Διαπολιτισμική επικοινωνία, η Broszinsky-Schwabe διευκρινίζει ότι οι αξίες συνδέονται στενά με την ανάπτυξη της ταυτότητας και χαρακτηρίζονται από χαρακτηριστικά των διαφορετικών πολιτισμών. Η συγγραφέας διακρίνει μεταξύ υλικών (πλούτος, χρήμα, κτήματα), κοινωνικών (οικογένεια, κοινότητα), ηθικών/δεοντολογικών (τιμή, υπερηφάνεια, δικαιοσύνη) και θρησκευτικών αξιών (θρησκευτικές αρχές, παραλείψεις).

Σημαντικές για τους επιμέρους πολιτισμούς είναι οι διαφορετικές αξίες τους. Για παράδειγμα, οι δυτικοί πολιτισμοί τείνουν να έχουν έναν υλιστικό τρόπο ζωής, ενώ στις ισλαμικές περιοχές οι ηθικές και θρησκευτικές αξίες είναι οι πιο σημαντικές. Όταν άνθρωποι από διαφορετικούς πολιτισμούς επικοινωνούν ή δρουν από κοινού, μπορεί να προκύψουν παρεξηγήσεις ή ακόμη και σοβαρές συγκρούσεις λόγω των διαφορετικών αξιακών προσανατολισμών (βλ. Broszinsky-Schwabe 2001, 177).

Θεσμική μετάδοση αξιών

Η Broszinsky-Schwabe εξηγεί επίσης τον βαθμό στον οποίο οι αξίες μεταδίδονται μέσω διαφόρων θεσμών. Οι βασικές αξίες μεταβιβάζονται στο πλαίσιο της οικογένειας ή μιας κοινωνικής κοινότητας. Το κράτος, με τη σειρά του, στοχεύει στη μετάδοση των εθνικών αξιών (αγάπη για την πατρίδα, υπεράσπιση της χώρας) μέσω των εκπαιδευτικών θεσμών. Επιπλέον, οι κοινωνίες με ιδεολογικές προθέσεις (ντετερμινισμός, θετικισμός, μηδενισμός κ.λπ.) εκπροσωπούν και διαδίδουν ευνοϊκές ή δυσμενείς, βίαιες αξίες. Η εκκλησία μπορεί να αναφερθεί ως ο τελευταίος σημαντικός θεσμός μετάδοσης αξιών (βλ. Broszinsky-Schwabe Jahr, 178 στ.). Σύμφωνα με την Bronzinsky-Schwabe, οι θρησκείες με τις παραδόσεις τους έχουν επίδραση στους διαφορετικούς „στόχους και τις πρακτικές ζωής πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων στον κόσμο. Αυτοί οι αξιακοί προσανατολισμοί καθορίζουν τη συμπεριφορά απέναντι στις υπερφυσικές δυνάμεις, τη φύση και τους συνανθρώπους τους“. (Broszinsky- Schwabe 2011, 179)

Βιβλιογραφία

Broszinsky-Schwabe, Edith (2011): Intercultural Communication: Intercultural Communication (Διαπολιτισμική επικοινωνία). Παρεξηγήσεις – Κατανόηση. Wiesbaden: Springer.

Eckensberger, Lutz H: Αξίες και ηθική. Στο: Straub, Jürgen/ Weidemann, Arne/ Weidemann, Doris (επιμ.): Handbuch interkulturelle Kommunikation und Kompetenz. Βασικές έννοιες – θεωρίες – πεδία εφαρμογής. Στουτγάρδη: Metzler, 505-515.

Maletzke, Gerhard (1996): Διαπολιτισμική επικοινωνία: Metzalke, Metzalke, Wolfgang: Διαπολιτισμική επικοινωνία. Για την αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών πολιτισμών. Opladen: Westdeutscher.

Schopenhauer, Arthur (1819): Ο κόσμος ως θέληση και φαντασία. Λειψία: Brockhaus.