Πατρίδα

Η πατρίδα αποτελεί „ένα εκθαμβωτικό, πολιτισμικό φαινόμενο που μεταφέρει στρώματα νοήματος από πολλούς αιώνες“ (Kazal 2005, 61). Ο όρος έχει σύνθετους συνειρμούς λόγω της χρήσης του (βλ. Kühne/ Schönwald 2015, 101-104). Αναπτύχθηκε από την παλαιοανώτερη γερμανική λέξη heimuoti και σημαίνει „χώρα, μέρος της χώρας ή τόπος όπου [γεννήθηκε και] μεγάλωσε κανείς ή όπου αισθάνεται σαν στο σπίτι του μέσω της μόνιμης διαμονής“ (Duden online) για τη σχέση των ανθρώπων με μια εδαφική περιοχή ή τις αξίες και τους κανόνες που επικρατούν εκεί (βλ. Kühne/ Schönwald 2015, 101-106).

Σχετικά με την ιστορική εξέλιξη του όρου

Αναφορικά με το ιστορικό πλαίσιο, για τους Kühne και Schönwald „η Heimat, ιδίως σε αναδρομή στον 20ό αιώνα, δεν αποδείχθηκε σε καμία περίπτωση μια ακίνδυνη έννοια“ (Kühne/ Schönwald 2015, 104). Από την άποψη αυτή, ο Lobensommer υποστηρίζει ότι η χρήση του όρου „μεταξύ 1945 και μέσων της δεκαετίας του 1970 στη λογοτεχνία ψυχαγωγίας είχε κυρίως την έννοια μιας νοσταλγικής ανάμνησης, μιας ανέφικτης ουτοπίας, η οποία απαλλάσσεται από πολιτικές συνδηλώσεις“ (Lobensommer 2010, 75-76). Εδώ αναφέρεται σε συγγραφείς όπως ο Siegfried Lenz και ο Günter Grass (βλ. Lobensommer 2010, 75-76).

Ο πολύ στενός ορισμός της πατρίδας μέχρι το 1959 σε σχέση με μια τοπική περιοχή και τις απόψεις και τις παραδόσεις που επικρατούσαν εκεί αντικαταστάθηκε από την περιχαράκωση πολλών τόπων ή μεγαλύτερων περιοχών (βλ. Lobensommer 2010, 75). Αυτή η εξέλιξη της απομάκρυνσης από μια έντονα οριοθετημένη έννοια της πατρίδας συνεχίστηκε σταθερά. Σύμφωνα με την Pazarkaya, το 1986 „η πατρίδα […] [βρίσκεται] στον εαυτό μας, γεγονός που οδηγεί σε μια εσωτερίκευση της πατρίδας, μια υποκειμενοποίηση που μπορεί να δημιουργεί συνεχώς νέες πατρίδες μέσω της απόκτησης φίλων, θετικών συναισθημάτων“ (Lobensommer 2010, 79).

Το σπίτι σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο

Στον σημερινό κόσμο, η έννοια του σπιτιού γνωρίζει μια αναγέννηση στο πλαίσιο της ολοένα και εντονότερης παγκοσμιοποίησης και της συνακόλουθης „αποκέντρωσης των κόσμων ζωής πολλών ανθρώπων“ (Kühne/ Schönwald 2015, 101-106) όσον αφορά την επιθυμία για μια „επανατοποθέτηση“ (Kühne/ Schönwald 2015, 101-106) σε έναν οικείο κόσμο ζωής. Ο όρος χρησιμοποιείται συχνά ως συνώνυμο μιας „περιφερειακής ταυτότητας“ (Kühne/ Schönwald 2015, 101-106). Αυτό αντανακλάται, μεταξύ άλλων, στην κοινωνική διάσταση με τη μορφή της οικογένειας και του κύκλου φίλων με ένα „αδιαμφισβήτητα αποδεκτό σύνολο ρόλων, αξιών και κανόνων“ (Kühne/ Schönwald 2015, 101-106), το οποίο σε πολλές περιπτώσεις οδηγεί και στη διάσταση του αποκλεισμού και της περιθωριοποίησης άλλων ανθρώπων ή/και πολιτισμών.

Περαιτέρω πτυχές σε αυτό το πλαίσιο είναι ο χρόνος („ρομαντική ανάμνηση του δικού μας παρελθόντος“) (Kühne/ Schönwald 2015, 101-106), καθώς και οι διαστάσεις του τόπου με τη μορφή του „τοπίου ως φυσικού και πολιτιστικού τοπίου“ (Schreiber 2012, 3) και της „αποσυμπλοκοποίησης“ (Kühne/ Schönwald 2015, 101-106).

Πατρίδα και μετανάστευση

Με φόντο τη μετανάστευση, η έννοια της πατρίδας αποτελεί αφορμή για μια αμφιλεγόμενη (πατριωτική) συζήτηση, καθώς πολλοί „ντόπιοι“ φοβούνται την απώλεια του πολιτισμού και, συνεπώς, την απώλεια της ισχύος του κορσέ των αξιών τους (βλ. Kühne/ Schönwald 2015, 101-106). Ορίζουν την υποτιθέμενη „σωστή“ κουλτούρα και άρα το ανήκειν στην κοινωνία μέσω „της „σωστής“ διαλέκτου, της „σωστής“ εθνικότητας (που τεκμηριώνεται από την εντοπιότητα των προγόνων), της ετεροφυλοφιλίας, της „σωστής“ θρησκείας καθώς και της άσκησης των τοπικών και περιφερειακών παραδόσεων (όχι της γνωστικής γνώσης γι‘ αυτές!)“ (Kühne/ Schönwald 2015, 101-106).

Βιβλιογραφία

Dudenredaktion (o. J.): „Heimat“ auf Duden online. https://www.duden.de/rechtschreibung/Heimat [25.06.2018].

Kazal, Irene (2005): „Sozialistische Heimat DDR. Τοπίο, έθνος και τάξη στη συζήτηση για την πατρίδα της δεκαετίας του 1950. Στο: Kazal, I./ Voigt, A./ Weil, A./ Zutz, A. (επιμ.): Kulturen der Landschaft. Ιδέες του πολιτιστικού τοπίου μεταξύ παράδοσης και εκσυγχρονισμού. Βερολίνο, 59-80.

Kühne, Olaf/ Schönwald, Antje: Identität, Heimat sowie In- und Exklusion: Aspekte der sozialen Konstruktion von Eigenem und Fremdem als Herausforderung des Migrationszeitalters. https://www.econstor.eu/bitstream/10419/111036/1/ab_013_08.pdf [25.6.2018].

Lobensommer, Andrea (2010): The Search for Home. Προσπάθειες για την αντίληψη της πατρίδας σε πεζογραφικά κείμενα μεταξύ 1989 και 2001. Μόναχο: Diss. masch.

Schreiber, Wilfried E. (2012): Heimat verorten: Heimat aus der Sicht eines Geographen – In: Neue Didaktik 1, σ. 1-6. https://www.pedocs.de/volltexte/2015/10068/pdf/NeueDidaktik_1_2012_Schreiber_Heimat_verorten.pdf [25.06.2018].