Παγκοσμιοποίηση

Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μια κατάσταση αλλά μια διαδικασία και μπορεί να κατανοηθεί ως μια „μορφή „αποεθνικοποίησης“ που επηρεάζει διάφορους τομείς όπως η επικοινωνία, ο πολιτισμός, το περιβάλλον, η πολιτική και η οικονομία“. (Starke/ Tosun 2019, 183)

„Η παγκοσμιοποίηση αναφέρεται σε παγκόσμιες διαδικασίες αλληλεξάρτησης, ανταλλαγής και εξάρτησης. Τα μέσα επικοινωνίας και μεταφοράς είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τις παγκόσμιες ροές χρηματιστικών κεφαλαίων, αγαθών, τεχνολογιών, ανθρώπων και ιδεών. Το γεγονός ότι αυτές οι διασυνδέσεις και τα αποτελέσματα είναι αντιληπτά και συνειδητά παγκοσμίως στην επιστήμη και στην καθημερινή ζωή είναι – σε αντίθεση με τις προηγούμενες υπερτοπικές αλληλεπιδράσεις – ένα ουσιαστικό χαρακτηριστικό της τρέχουσας φάσης της παγκοσμιοποίησης“. ( Kreff et al. 2011, 126) Οι υπερεθνικές ή διηπειρωτικές αλυσίδες παραγωγής, οι παγκόσμιες διασυνδέσεις των εθνών, η σχετική απώλεια σημασίας των εθνικών κρατών και η καθολική εμπορευματοποίηση και κεφαλαιοποίηση φαίνεται να είναι ιδιαίτερα σημαντικές σε αυτό το πλαίσιο (βλ. Auernheimer 2015, 17).

Φάσεις της παγκοσμιοποίησης

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να διαιρεθεί η παγκοσμιοποίηση σε φάσεις:

– Παγκοσμιοποίηση 1.0: νέα εποχή της αποικιοκρατίας (1492 έως 1800).

– Παγκοσμιοποίηση 2.0: εκβιομηχάνιση (1800 έως 2000)

– Παγκοσμιοποίηση 3.0: εποχή της πληροφορίας (2000 έως σήμερα)

Η πρώτη φάση χαρακτηρίζεται από τα ταξίδια ανακάλυψης, την ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου και την τυπογραφία. Η δεύτερη φάση περιλαμβάνει την Αμερικανική και τη Γαλλική Επανάσταση και την εφεύρεση της ατμομηχανής και του σιδηροδρόμου. Η παγκοσμιοποίηση 3.0 χαρακτηρίζεται κυρίως από τον Παγκόσμιο Ιστό και την ασύρματη και ενσύρματη μετάδοση δεδομένων (βλ. Mäder 2018, 6).

Μια άλλη παραλλαγή υποδιαίρεσης της παγκοσμιοποίησης είναι η διάκριση μεταξύ προ-αποικιακής, αποικιακής και τρέχουσας φάσης της παγκοσμιοποίησης (βλ. Gingrich 2011, 126).

Η παγκοσμιοποίηση ως διαδικασία

Η παγκοσμιοποίηση είναι μια

– αντιληπτικό φαινόμενο, πράγμα που σημαίνει ότι ο κόσμος (αμοιβαιότητα) γίνεται „ορατός“ καθώς και ότι τα πάντα γίνονται ορατά από όλους και όλες. Η διαδικασία αυτή χαρακτηρίζεται κυρίως από την ηλεκτρονική ενίσχυση. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τα τοπία άλλων χωρών ή μαθαίνουν νέες πολιτιστικές παραδόσεις. Αυτή η „ορατότητα“ είναι ένας αποφασιστικός λόγος για νέες μεταναστευτικές κινήσεις.

– Φαινόμενο αλληλεπίδρασης: Όλο και περισσότερες αλληλεπιδράσεις λαμβάνουν χώρα σε διεθνές επίπεδο. Αυτές αλληλοεπηρεάζονται και περιλαμβάνουν όχι μόνο αγαθά και υπηρεσίες, αλλά και μόδα, ταινίες, τέχνη, μουσική, φαγητό κ.λπ. Συνήθειες όπως το φαγητό υιοθετούνται ή και αλλάζουν. Οι κουλτούρες των χώρων διαβίωσης δεν περιορίζονται πλέον στο δικό μας κράτος, αλλά είναι προσβάσιμες και σε άλλα κράτη.

– Φαινόμενο διαπλοκής: Εάν οι δομές των αλληλεπιδράσεων παγιωθούν, αναδύεται ένα φαινόμενο διαπλοκής. Οι κυρίαρχοι δρώντες (π.χ. τα κράτη) χάνουν την κρατική ανεξαρτησία δεν είναι πλέον αυτόνομες „οντότητες“ ( Prisching 2019, 403). Επιπλέον, η κυριαρχία τους τίθεται υπό αμφισβήτηση από τις διαδικασίες (βλ. ό.π., 403).

5 Διαστάσεις της παγκοσμιοποίησης

Παγκόσμιες οικολογικές επιπτώσεις

– Περιβαλλοντική οικονομία: Οι οικολογικές κρίσεις θέτουν νέες προκλήσεις όχι μόνο για το κράτος, αλλά και για όλες τις άλλες χώρες. Για παράδειγμα, η έλλειψη φυσικών πόρων, η αύξηση της κυκλοφορίας ή ακόμη και η κλιματική αλλαγή αποτελούν πρόβλημα για όλα τα κράτη, οι συνέπειες του οποίου είναι εκτεταμένες σε παγκόσμιο επίπεδο (πρβλ. Preyer 2018, 309).

– Οικολογική ισορροπία: Πρέπει να δημιουργηθεί ισορροπία και συντονισμός μεταξύ „της απαίτησης για απόδοση ως κοινωνικού κανόνα και της κοινωνικής ισορροπίας στη χρήση του περιβάλλοντος“ ( ό.π., 310).

Πολιτιστική παγκοσμιοποίηση

– Ανταγωνισμός των ερμηνειών: Η πρόσβαση σε άλλους πολιτισμούς δημιουργεί „μια παγκόσμια αγορά πολιτιστικών ενώσεων που ανταγωνίζονται για μέλη με τις υποσχέσεις τους για λύτρωση“. (ό.π., 311)

– Παγκόσμια διάχυση: νέες μορφές μιας υπάρχουσας πρακτικής ανασυνδυάζονται, έτσι ώστε η παγκοσμιοποίηση να οδηγεί σε έναν νέο συγκρητισμό (βλ. ό.π., 311).

Οικονομική παγκοσμιοποίηση

– Άνοιγμα της αγοράς: Η δικτύωση της παραγωγής, των υπηρεσιών και του μάρκετινγκ από τους παγκόσμιους παίκτες οδηγεί σε νέα ανοίγματα της αγοράς (βλ. ό.π.).

– Δικτύωση: Η δικτύωση των τεχνολογιών επικοινωνίας είναι παγκόσμια. Θεωρείται ότι „ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα ως προς τη δομή και τη λειτουργία του αποτελείται από τα τμήματα των οικονομικών τομέων, των περιφερειών και των κρατών“( ό.π., 312).

Πολιτική παγκοσμιοποίηση

– Παγκόσμια διακυβέρνηση: Τα παγκόσμια προβλήματα, όπως οι ασθένειες ή η ρύπανση του περιβάλλοντος, σημαίνουν ότι πρέπει να ρυθμίζονται διεθνώς. Στο πλαίσιο αυτό, η παγκόσμια διακυβέρνηση δεν είναι μια παγκόσμια κυβέρνηση, αλλά μια „έμμεση πολιτική“ (Willke 2002 (FN 307)) που ασχολείται με τον χειρισμό των προβλημάτων (βλ. Preyer 2018, 314).

– Παγκόσμια διακυβέρνηση: Στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία δεν υπάρχει κάποιος φορέας που θα μπορούσε να αναλάβει τα καθήκοντα της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Είναι μη ρεαλιστικό για έναν φορέα να θεσμοθετήσει τη νομοθεσία (πρβλ. ό.π., 315).

Παγκοσμιοποίηση της κοινωνικής επικοινωνίας μέσω των σύγχρονων τεχνολογιών επικοινωνίας

– Δίκτυο ψηφιακών μέσων: Η ψηφιοποίηση οδηγεί σε μια παγκόσμια ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ τους χωρίς τον έλεγχο των κρατικών οργανισμών. Η ανταλλαγή αυτή μπορεί να οδηγήσει σε „αλλαγή της αντίληψής μας για το κοινωνικό, αλλά και για την ιστορία και τη συνείδηση“ (ό.π., 316).

– Ενδιάμεσος Τομέας: Οι σύγχρονες τεχνολογίες επικοινωνίας ονομάζονται επίσης Ενδιάμεσος Τομέας, „μέσω του οποίου αναδύονται νέες μορφές οικονομικής συνεργασίας της οργάνωσης, δομές επικοινωνίας και αμοιβαίας κοινωνικής παρατήρησης“. (ό.π., 316) Μόνο μέσω αυτού αναδύεται ένα παγκόσμιο σύστημα επικοινωνίας (βλ. ό.π.).

Βιβλιογραφία

Auernheimer, Georg (2015): Διαστάσεις της παγκοσμιοποίησης. Μια εισαγωγή. Schwalbach: Wochenschau Verlag.

Duden Wirtschaft von A bis Z (2016): Grundlagenwissen für Schule und Studium, Beruf und Alltag. 6th ed. Mannheim: Bibliographisches Institut.

Kreff, Ferdinand et al: Lexikon der Globalisierung. Bielefeld: Transkript.

Mäder, Olaf B. (2018): Controlling klipp & klar. Wiesbaden: Springler Gabler.

Preyer, Gerhard (2018): Preyer: Κοινωνιολογική θεωρία της σύγχρονης κοινωνίας I. Μελέτες θεωρίας των μελών. 2η έκδ. Wiesbaden: Springer VS.

Prisching, Mafred (2019): Παγκοσμιοποίηση από πολιτισμική κοινωνιολογική σκοπιά. Στο: Moebius, Stephan/ Nungesser, Frithjof/ Scherke, Katharina (επιμ.): Handbuch Kultursoziologie, τόμος 3: Theorien – Methoden – Felder. Wiesbaden: Springer VS, 401-422.

Starke, Peter/ Tosun, Jale (2019): Globalisation and Diffusion (Παγκοσμιοποίηση και διάχυση). Στο: Obinger, Herbert/ Schmidt, Manfred G. (επιμ.): Handbuch Sozialpolitik. Wiesbaden: Springer VS, 181-203.

Willke, Helmut (2002): Δυστοπία. Μελέτες για την κρίση της γνώσης στις σύγχρονες κοινωνίες. Frankfurt am Main: Suhrkamp.