Νοοτροπία

Ο όρος νοοτροπία προέρχεται από τα λατινικά (mens „που αφορά το μυαλό“). Στην καθημερινή γλώσσα, σύμφωνα με το λεξικό Duden, αναφέρεται σε έναν „τύπο νου και πνεύματος“ ή στον „ιδιαίτερο τρόπο σκέψης και συναισθήματος“ ατόμων, κοινωνικών ομάδων ή ακόμη και ολόκληρων λαών. Το ιδιαίτερο πράγμα που αποκλίνει από τις δικές μας „νόρμες“ και ιδέες ονομάζεται νοοτροπία.

Η ειδική επιστήμη διεύρυνε αυτές τις διαστάσεις της έννοιας: „Μια νοοτροπία με την έννοια της ιστορίας της νοοτροπίας είναι […] το σύνολο των συνηθειών ή των προδιαθέσεων σκέψης και συναισθήματος και του θέλω ή πρέπει σε κοινωνικές ομάδες“ (Hermanns 1995, 77).

Ιστορική νοοτροπία

Ο ιστορικός Peter Dinzelbacher υπογραμμίζει τον αμοιβαίο χαρακτήρα των στοιχείων καθώς και τις διαχρονικές διαστάσεις. „Η ιστορική νοοτροπία είναι το σύνολο των τρόπων και των περιεχομένων της σκέψης και του συναισθήματος που είναι διαμορφωτικά για μια ορισμένη συλλογικότητα σε μια ορισμένη εποχή. Η νοοτροπία εκδηλώνεται στις πράξεις“, εξηγεί ο Dinzelbacher (Dinzelbacher 1993, 21). Ωστόσο, τα συλλογικά περιεχόμενα της σκέψης δεν είναι σύνθετες θεωρίες ή συστήματα σκέψης, αλλά „οι βασικές πεποιθήσεις που ισχύουν γενικά σε έναν πολιτισμό“ (ό.π., 23).

Προοπτικές της γλωσσολογίας

Οι γλωσσολογικές προοπτικές δίνουν έμφαση στις γλωσσικές όψεις της νοηματοδότησης: „Οι νοητικότητες περικλείουν το σύνολο της ανθρώπινης κοινωνικής, πολιτισμικής και διαμεσολαβητικής και συνεπώς γλωσσικής δράσης και αποτελούν, κατά κάποιον τρόπο, τη βάση αυτής της δράσης, η οποία γίνεται ορατή και ανακατασκευάσιμη μέσω της γλώσσας“ (Kreuz/ Mroczynski 2016, 2 στ.). Παρ‘ όλα αυτά, πρόκειται „πρωτίστως για έναν όρο αναζήτησης […], ο οποίος ως τέτοιος έχει τη λειτουργία να μας απευθύνει έκκληση να διερευνήσουμε και να περιγράψουμε νοοτροπίες που είναι προς το παρόν ακόμη εντελώς άγνωστες ιστορικά ή κοινωνιολογικά“ (Hermanns 2012, 9). Επιπλέον, λειτουργεί ως „απαραίτητη έννοια για την επιστημονική περιγραφή και εξήγηση των διαπροσωπικών και διαομαδικών ιδιαιτεροτήτων“ (Werlen 1998, 76).

Νοοτροπίες και κοινωνικές τάξεις

Ο κοινωνιολόγος Theodor Geiger περιγράφει τη νοοτροπία ως μια „υποκειμενική ιδεολογία“. Ανάλογα με την τάξη στην οποία ανήκουν οι άνθρωποι και τις συνθήκες διαβίωσης που συνδέονται με αυτήν, αναπτύσσεται συνήθως μια συγκεκριμένη νοοτροπία. „Χίλιες λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής διαμορφώνουν στο σύνολο τον τύπο της ζωής-ντούκου και αυτή είναι η έκφραση της νοοτροπίας“, περιγράφει ο Geiger (Geiger 1987, 80).

Είναι δύσκολο να περιγραφεί η γερμανική νοοτροπία με λίγες λέξεις, καθώς υπάρχουν πολλές διαφορετικές περιοχές και πολιτισμικές διαφορές εντός της Γερμανίας. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα γενικά χαρακτηριστικά που συχνά συνδέονται με τη γερμανική νοοτροπία:

1. ακρίβεια και αξιοπιστία: Οι Γερμανοί είναι γνωστοί για την ακρίβεια και την αξιοπιστία τους. Τα ραντεβού και οι ημερομηνίες συνήθως τηρούνται με ακρίβεια.
2. τάξη και αποτελεσματικότητα: Οι Γερμανοί συχνά προτιμούν την τάξη και τη δομή και προσπαθούν να ολοκληρώνουν τις εργασίες τους με αποτελεσματικό τρόπο.
3. σχολαστικότητα και φροντίδα: Οι Γερμανοί συχνά δίνουν μεγάλη σημασία στη σχολαστικότητα και τη φροντίδα στην εργασία τους και στα καθημερινά τους καθήκοντα.
4. αμεσότητα και ειλικρίνεια: Οι Γερμανοί μπορεί μερικές φορές να θεωρηθούν άμεσοι ή και αγενείς, καθώς συχνά λένε τη γνώμη τους ανοιχτά και ειλικρινά.
5. σεβασμός των κανόνων και των νόμων: Οι Γερμανοί έχουν συχνά μεγάλο σεβασμό για τους κανόνες και τους νόμους και συνήθως τους τηρούν.
6. λιτότητα και οικονομία: Οι Γερμανοί έχουν συχνά έντονη αίσθηση της λιτότητας και της οικονομίας.

Φυσικά, αυτά είναι μόνο γενικά χαρακτηριστικά και σίγουρα υπάρχουν πολλές ατομικές διαφορές εντός του γερμανικού πληθυσμού.

Λογοτεχνία

Dinzelbacher, Peter (1993): Για τη θεωρία και την πρακτική της ιστορίας της νοοτροπίας. Στο: ders. (επιμ.): Europäische Mentalitätsgeschichte. Κύρια θέματα σε επιμέρους παρουσιάσεις. Στουτγάρδη.

Hermanns, Fritz (1995): Sprachgeschichte als Mentalitätsgeschichte. Σκέψεις για το νόημα και τη μορφή και το αντικείμενο της ιστορικής σημασιολογίας. Στο: Gardt, Andreas/ Mattheier, Klaus/ Reichmann, Oskar (επιμ.): Sprachgeschichte des Neuhochdeutschen. Αντικείμενα, μέθοδοι, θεωρίες. Tübingen, 69-101.

Hermanns, Fritz (2012): Sprachgeschichte und Mentalitätsgeschichte. Σκέψεις για το νόημα και τη μορφή και το αντικείμενο της ιστορικής σημασιολογίας. Στο: Kämper, Heitren/ Linke, Angelika/ Wengeler, Martin (επιμ.): Der Sitz der Sprache im Leben: Contributions to a Cultural Analytical Linguistics. Βερολίνο/ Βοστώνη: de Gruyter, 5-36.

Geiger, Theodor (1987): Η κοινωνική διαστρωμάτωση του γερμανικού λαού: κοινωνιογραφικό πείραμα σε στατιστική βάση. Στουτγάρδη: Enke.

Kreuz, Christian/ Mroczynski, Robert (2016): Sprache, Kultur, Mentalität: Sprach- und kulturwissenschaftliche Beiträge zur Analyse von Mentalitäten. Βερολίνο/ Münster: LIT.

Werlen, Erika (1998): Sprache, Kommunikationskultur und Mentalität. Σχετικά με τη διαμόρφωση και τη μεθοδολογία της κοινωνιογλωσσολογικής θεωρίας και της γλωσσολογικής θεωρίας επαφής. Tübingen: Niemeyer.