Ο όρος μύθος προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη μύθος „μύθος, λόγος, ομιλία, θρύλος, παραμύθι“ και έχει έντονα συμβολική σημασία (βλ. Duden 2015, 1113).
Ένας ορισμός του μύθου που να είναι ικανοποιητικός για όλους τους κλάδους είναι δύσκολο να βρεθεί, καθώς ο μύθος δεν ορίζεται από το αντικείμενο του μηνύματός του, αλλά από τον τρόπο που το εκφράζει. Υπάρχουν τυπικά όρια σε έναν μύθο, αλλά όχι στο περιεχόμενό του. Ο αρχικός μύθος, που μεταδίδεται μέσω προφορικών αφηγήσεων, συνδέει στοιχειώδεις εμπειρίες της ίδιας της ύπαρξης, της κοινωνίας και της φύσης σε μια μυθοπλαστική, συναισθηματική, συμβολική δομή του κόσμου (βλ. Brandt 2004, 10 στ.).
Ο μύθος είναι ένα σύστημα επικοινωνίας, ένα μήνυμα. Κατά συνέπεια, ο μύθος δεν μπορεί να είναι αντικείμενο, έννοια ή ιδέα. Αντίθετα, είναι ένας τρόπος νοήματος, μια μορφή (πρβλ. Barthes 2010, 251). Μέσω του συστήματος επικοινωνίας, οτιδήποτε εισέρχεται σε έναν λόγο μπορεί να γίνει μύθος. Από αυτή την άποψη, ο μύθος δεν καθορίζεται από το μήνυμά του, αλλά από τον τρόπο έκφρασής του (πρβλ. Barthes 2010, 251). Από τη μία πλευρά, ο μύθος νοείται ως ένα μυθιστορηματικό κείμενο που απεικονίζει την αλήθεια και από την άλλη ως μια φανταστική και απίθανη αφήγηση που επικοινωνεί τις γνώσεις και τις ιστορίες της πρώιμης ανθρωπότητας σε κωδικοποιημένη μορφή (βλ. Barthes 2010, 252). Οι μύθοι δείχνουν θεμέλια του πολιτισμού και είναι ως επί το πλείστον πολυσημειακοί ή πολυλειτουργικοί. Εξηγούν και επηρεάζουν τον κόσμο θεματοποιώντας τα κεντρικά στάδια της ανθρώπινης ζωής και διαδίδοντας θεολογικές και πολιτικές δηλώσεις. Εκτός από τις ξόρκια, τα παραμύθια και τους θρύλους, οι μύθοι συναντώνται επίσης σε τελετές και γιορτές. Στους επιστημονικούς λόγους, ωστόσο, αποφεύγεται η καθημερινή γλωσσική χρήση του όρου μύθος (βλ. Waechter 2010).
Ο σύγχρονος μύθος
Στη νεωτερικότητα, τα πάντα μπορούν να γίνουν μύθος. Στο Metzler Lexikon moderner Mythen, οι μύθοι που δημιουργούνται στη νεωτερικότητα κατονομάζονται και χαρακτηρίζονται. Το μυθικό νοείται ως υποκειμενική αντίληψη του ατομικού νοήματος με όρους πολιτισμικής μνήμης, π.χ:
– (π.χ. Willy Brandt, Marilyn Monroe).
– φανταστικοί χαρακτήρες (π.χ. Αστερίξ, Δον Κιχώτης)
– Γεγονότα (π.χ. κίνημα του 68, βύθιση του Τιτανικού)
– Τόποι (π.χ. Άλπεις, Δρέσδη)
– Ιδέες/έννοιες (π.χ. ελευθερία, αιώνια νεότητα)
– Θεσμοί (π.χ. μυστικές υπηρεσίες, μαφία)
Ένα παράδειγμα του σύγχρονου μύθου είναι, για παράδειγμα, η Πίπη Μακρυπούλα. Αυτή η φιγούρα αντιπροσωπεύει το αιώνιο παιδί και έχει τη λειτουργία του φορέα της ελπίδας. Ο μύθος του παραδείσου σχετίζεται με την Πίπη, καθώς η Πίπη Μακρυπούλα ζει σε μια παραδεισένια κατάσταση, απαλλαγμένη από περιορισμούς και καθοριζόμενη από τη φιλία, τον πόθο, την ευτυχία και τη φαντασία (βλ. Wodianka, Ebert 2014, 296-297).
Αποσπάσματα
„Οι μύθοι είναι ιστορίες που οι άνθρωποι όλων των εποχών και των πολιτισμών λένε ο ένας στον άλλον μπροστά σε φαινομενικά ανεξήγητα φαινόμενα, τα οποία είναι ταυτόχρονα τόσο τρομακτικά όσο και σαγηνευτικά: [η] μυθική αφήγηση εξορίζει την τρομακτική παραδοξότητα του θέματός της, αλλά κυρίως διατηρεί τη συναρπαστική αμφιθυμία που ενυπάρχει στο ανεξήγητο“. (Münker και Roesler 1997, 8)
„Ο μύθος δεν κρύβει τίποτα και δεν εκθέτει τίποτα. Παραμορφώνει. Ο μύθος δεν είναι ούτε ψέμα ούτε ομολογία. Είναι μια παραμόρφωση“. (Roland Barthes, 1957)
„Η μελέτη του μύθου έχει γίνει σημείο επαφής ποικίλων κλάδων της επιστήμης: […] ιστορικοί και κοινωνιολόγοι, λογοτέχνες και γραμματικοί, γερμανολόγοι και ρωμανιστές, κελτικοί και σλαβιστές, όλοι μιλούν γι‘ αυτόν, ο καθένας μεταξύ του. Ούτε η μυθολογία είναι ασφαλής από τους λογικούς και τους ψυχολόγους, από τους μεταφυσικούς και τους επιστημολόγους – για να μην μιλήσουμε για τους επισκέπτες, τους θεοσοφιστές, τους σημερινούς αστρολόγους ή τους επιστήμονες“. (Malinowski, 1926)
Λογοτεχνία
Barthes, Roland (2010): Μύθοι της καθημερινής ζωής. Βερολίνο: Suhrkamp.
Brandt, Reinhard (2014): Μύθος και μυθολογία. Στο: Brandt, Schmidt (επιμ.): Μύθος και μυθολογία. Βερολίνο: Akademie.
Duden (2015): Duden: Deutsches Universalwörterbuch. 8η έκδ. Βερολίνο: Duden.
Malinowski, Bronislaw (1926): Ο ρόλος του μύθου στη ζωή. Στο: ders. (επιμ.): Writings on Anthropology. Frankfurt am Main.
Münker, Stefan/ Roesler, Alexander (1997): Ρούσλερς (1997): Πρόλογος. Στο: Münker, Stefan/ Roesler, Alexander (επιμ.): Mythos Internet. Φρανκφούρτη: Suhrkamp.
Waechter, Matthias (2010): Mythos. In: Docupedia-Zeitgeschichte, Zentrum für Zeithistorische Forschung Potsdam. https://zeitgeschichte-digital.de/doks/frontdoor/deliver/index/docId/581/file/docupedia_waechter_mythos_v1_de_2010.pdf [09.05.19].
Wodianka, Stephanie/ Ebert, Juliane (2014): Metzler Lexikon moderner Mythen: Figuren, Konzepte, Ereignisse. Στουτγάρδη: J. B. Metzler.