Μοντέλο πολιτισμού με σακίδιο

Το μοντέλο του σακιδίου πλάτης είναι ένα από τα διάφορα πολιτισμικά μοντέλα που „[…] εξηγεί τις πολιτισμικά αγκυλωμένες αξίες και τα πρότυπα σκέψης καθώς και τα τεχνουργήματά τους με έναν γενικό -δηλαδή αρχικά όχι συγκεκριμένο για τον πολιτισμό- τρόπο“ (Agha-Alikhani 2012, 102) με σχηματικά απλοποιημένο τρόπο.

Ατομικά και καταστασιακά

Παρουσιάζει την κουλτούρα ως ένα ͵συσκευασμένο͵ σακίδιο͵. Το άτομο μεταφέρει την πολιτισμική του γνώση στις προσωπικές του αποσκευές, στις οποίες εκφράζεται συμβολικά το δικό του πολιτισμικό, ατομικό και κοινωνικό υπόβαθρο. Δεν είναι η κουλτούρα αλλά το ίδιο το άτομο που αποφασίζει για τον ευέλικτο, καταστασιακό χειρισμό του περιεχομένου του „πολιτισμικού σακιδίου“ (Roth 2011, 20). Τα περιεχόμενα του σακιδίου μπορούν να διευρυνθούν στην πορεία της ζωής και με τις αυξανόμενες εμπειρίες, με την έννοια ότι το άτομο μπορεί να υιοθετήσει αξίες και στάσεις πέρα από τα τυποποιημένα στοιχεία μιας κουλτούρας που μοιάζουν περισσότερο με μια ξένη κουλτούρα (βλ. ό.π.). Το μοντέλο επιχειρεί μεταφορικά να εξηγήσει την „πολιτισμική πολυπλοκότητα της κοινωνίας με τρόπο αληθινό και όσο το δυνατόν πιο αυθεντικό“ (ό.π. 21) και να διευρύνει τους δικούς του πολιτισμικούς ορίζοντες, ευαισθητοποιώντας το άτομο σχετικά με τις παραδοχές του μοντέλου.

Διαφοροποίηση από το μοντέλο του παγόβουνου

Η μεταφορά του σακιδίου πλάτης είναι μια περαιτέρω εξέλιξη του μοντέλου του παγόβουνου του Hemingway (βλ. μοντέλο παγόβουνου του πολιτισμού). Συνεχίζει να βασίζεται στον διαχωρισμό σε ορατά και αόρατα πολιτισμικά στοιχεία (βλ. Roth 2011, 20). Αυτά τα ορατά τεχνουργήματα (εξωτερική εμφάνιση, πράξεις, γλώσσα, συμπεριφορά) ονομάζονται percepta, ενώ τα αόρατα στοιχεία του πολιτισμού (αξίες, κανόνες και στάσεις) ονομάζονται concepta (Agha-Alikhani 2012, 102). Το πολιτισμικό σακίδιο και το περιεχόμενό του είναι αδιαφανή, πράγμα που σημαίνει ότι ο πολιτισμικός εξοπλισμός, τα concepta, γίνονται ορατά μόνο κατά τη διάρκεια της εντατικής διαπολιτισμικής επικοινωνίας.

Μεταβλητό μέγεθος

Η μεγάλη διαφορά σε σχέση με το μοντέλο του παγόβουνου είναι ότι ο πολιτισμός θεωρείται ως „μεταβλητό μέγεθος“ (Roth 2011, 20) και κάθε νέα εμπειρία, κάθε νέα συνάντηση και κάθε νέα κατάσταση επηρεάζει τις δράσεις μας και έτσι εμπλουτίζει τα πολιτισμικά μας αποθέματα. Ενώ η κουλτούρα στο μοντέλο του σακιδίου θεωρείται ως μια ανοιχτή (οικειοποίηση και δράση) διαδικασία (βλ. ό.π.), η κουλτούρα στο μοντέλο του παγόβουνου παρουσιάζεται ως διαχρονική και μονοδιάστατη, γεγονός που δίνει την εντύπωση ότι τα άτομα „καθορίζονται από το πολιτισμικό τους περιβάλλον κατά τρόπο μονόδρομο“ (ό.π.) και αντιστοιχούν σε ένα στατικό πολιτισμικό πορτρέτο. Ωστόσο, τα δύο μοντέλα δεν αντιφάσκουν μεταξύ τους. Αντίθετα, μπορούν να συνδεθούν σε ορισμένα πολυπολιτισμικά πλαίσια (βλ. ό.π.). Σε τέτοιες αντιπαραθέσεις, είναι σκόπιμο να συσχετιστεί η στατική έννοια του πολιτισμού του μοντέλου του παγόβουνου, „η οποία προκαλεί προβλέψιμες ενέργειες που γίνονται αντιληπτές ως ͵Γερμανικέςʹ, ͵Ρωσικέςʹ ή ͵Ιαπωνικέςʹ“ (ό.π. 21), με την ανοικτή έννοια του πολιτισμού του μοντέλου του σακιδίου, „η οποία [χωρίς σταθερό πολιτισμικό πορτρέτο] αντιδρά ευέλικτα στις απαιτήσεις της εκάστοτε κατάστασης“ (ό.π.).

Βιβλιογραφία

Agha-Alikhani, Barbara (2012): Πολιτιστικά μοντέλα. Στο: Barmeyer, Christoph (επιμ.): Taschenlexikon Interkulturalität. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 102-104.

Roth, Juliane (2011): Eigene Kultur. Στο: Roth, Juliane/ Köck, Christoph (επιμ.): Interkulturelle Kompetenz. Εγχειρίδιο για την εκπαίδευση ενηλίκων. 2η αναθεωρημένη έκδοση. Στουτγάρδη: EduMedia, 19-21.