Από τη μία πλευρά, η μεταποικιοκρατία αναφέρεται στην περίοδο μετά το τέλος της αποικιοκρατικής ξένης κυριαρχίας και στους συνακόλουθους αστερισμούς σε πολιτιστικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο (βλ. Hegerfeldt 2007, 602). Από την άλλη, νοείται ως ένα διανοητικό ρεύμα των μεταμοντέρνων που ασχολείται με την ιστορία της (ευρωπαϊκής) αποικιοκρατίας και αξιοποιεί διάφορα ερεθίσματα από την κοινωνιολογία, τη γλωσσολογία καθώς και τις λογοτεχνικές, πολιτισμικές, ιστορικές και πολιτικές σπουδές (βλ. ό.π.). Η μελέτη της κουλτούρας και της ταυτότητας των εθνών ή των πληθυσμιακών ομάδων που διαμορφώνονται από τα πλαίσια της αποικιοκρατίας αποσκοπεί στην αμφισβήτηση της μονιμότητας των ιμπεριαλιστικών δομών σε διάφορους τομείς της ζωής (πρβλ. Young 2001, 57).
Ο μετααποικιακός λόγος προκαλεί έτσι έναν κριτικό προβληματισμό σχετικά με „αποικιακές συνθήκες του παρελθόντος που έχουν επιβιώσει στο παρόν“ (Pourmokhtari 2013, 1786) και αποδομεί τις δυτικές ή ευρωκεντρικές παραδοχές για τις μη δυτικές κοινωνίες (Αφρική, Ινδία, Εγγύς και Μέση Ανατολή). Ο πρωταρχικός στόχος της μετα-αποικιοκρατίας είναι η διερεύνηση της αποικιακής αδικίας, η διάλυση των παγκόσμιων ιεραρχιών μέσω της κοινωνικής χειραφέτησης των μετα-αποικιακών ομάδων και η ανασυγκρότηση της πολιτισμικής τους γνωσιακής βάσης (βλ. Hegerfeldt 2007, 602).
Πρωτοπόροι της μετααποικιοκρατίας
Παράλληλα με τα αντιαποικιοκρατικά γραπτά του F. Fanon, η περίφημη μελέτη Orientalism (1978) του Παλαιστίνιου λογοτέχνη Edward Said, η οποία θεωρείται το ιδρυτικό κείμενο των μετα-αποικιοκρατικών προσεγγίσεων, αποδείχθηκε πρωτοποριακή για τη διαμόρφωση της μετα-αποικιακής θεωρίας (βλ. ό.π.). Η βασική θέση του προϋποθέτει την ύπαρξη λεπτών, επίμονων ευρωκεντρικών προκαταλήψεων έναντι του αραβοϊσλαμικού κόσμου και του πολιτισμού του (βλ. Boatcă 2015, 114).
Ιδιαίτερη σημασία έχουν επίσης τα μετα-δομιστικά γραπτά των H. Bhabha και G. Spivak. Ο τελευταίος „αναπτύσσει την έννοια της υβριδικότητας ως κεντρική πτυχή της μετααποικιακής ταυτότητας, σύμφωνα με την οποία η εξουσία των αποικιοκρατών κυρίων υπονομεύεται από την αλλοτριωτική οικειοποίηση του πολιτισμού τους από τις αποικιοκρατούμενες ομάδες. Στη σύγκρουση των πολιτισμών ανοίγεται ένας ενδιάμεσος χώρος που επιτρέπει την αντίσταση και την παρέμβαση“. (Hegerfeldt 2007, 602)
Αντιπαραθέσεις γύρω από τη μετααποικιοκρατία
Υπάρχουν επικρίσεις για τις προσεγγίσεις που ασκούν κριτική στην αποικιοκρατία και οι οποίες εντάσσονται στον όρο μετααποικιοκρατία. Οι επικρίσεις περιλαμβάνουν „την εφαρμογή δυτικών θεωρητικών λόγων σε μετααποικιακά προβλήματα και τη χρήση δυτικών μορφών και γλωσσών από μετααποικιακούς συγγραφείς“. (ό.π.)
Επιπλέον, η μετααποικιοκρατία κατηγορείται ότι διαιωνίζει τον ιμπεριαλισμό εστιάζοντας υπερβολικά στην έννοια της αποικιοκρατίας και συσκοτίζοντας τις διαφορές μεταξύ της ιστορικά βιωμένης αποικιοκρατίας καθώς και των σημερινών μετααποικιακών συνθηκών (βλ. ό.π.).
Από τη „μετα-αποικιακή στροφή“ στην „αποαποικιακή επιλογή
Η προσέγγιση της αποαποικιοκρατίας, η οποία προέκυψε από την αποικιοκρατική εμπειρία της Λατινικής Αμερικής, διαφέρει από την προηγούμενη μεταποικιοκρατική θεωρητικοποίηση στο ότι εστιάζει περισσότερο σε θεματικά πεδία της πολιτικής οικονομίας (πρβλ. Boatcă 2015, 124). Πρέπει να γίνει κατανοητή ως αντί-αντίδραση στις ομογενοποιητικές τάσεις των μετα-αποικιακών σπουδών, ενώ οι αντίθετες θέσεις παραμελούνται (πρβλ. ό.π., 121).
Η έννοια της αποικιοκρατίας πρέπει να διακρίνεται από την αποικιοκρατία και, σε αντίθεση με την τελευταία, περιγράφει μια διαρκή, διαρκώς υπάρχουσα δομή εξουσίας, που δημιουργήθηκε με τον αποικισμό της Αμερικής από την Ευρώπη, η οποία αποτελεί τόσο τη σκιώδη πλευρά όσο και την αναγκαία προϋπόθεση της δυτικής νεωτερικότητας (πρβλ. ό.π., 119).
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Mignolo προσθέτει: „“Αποαποικιακή“ χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για να δηλώσει πολιτικά και επιστημικά προτάγματα, παρά ένα πειθαρχικό fiράδιο μελέτης. […] Αποαποικιοκρατία, επομένως, σημαίνει τόσο το αναλυτικό έργο της αποκάλυψης της λογικής της αποικιοκρατίας όσο και το προοπτικό έργο της συμβολής στην οικοδόμηση ενός κόσμου στον οποίο θα συνυπάρχουν πολλοί κόσμοι“. (Mignolo 2012, 54)
Λογοτεχνία
Boatcă, Manuela (2015): Postcolonialism and Decoloniality. Στο: Fischer, Karin/ Hauck, Gerhard/ Boatcă, Manuela (επιμ.): Handbuch Entwicklungsforschung. Wiesbaden: Springer VS, 113-123.
Hegerfeldt, Anne (2007): Postcolonialism: Postcolonialism. Στο: Burdorf, Dieter/ Fasbender, Christoph/ Moennighoff, Burkhard (επιμ.): Metzler Lexikon Literatur. Όροι και ορισμοί. 3η έκδοση. Στουτγάρδη/ Βαϊμάρη: Metzler, 602.
Mignolo, Walter (2012): Η σκοτεινή πλευρά της δυτικής νεωτερικότητας. Durham: Duke University Press.
Pourmokhtari, Navid (2013): A Postcolonial Critique of State Sovereignty in ir: the contradictory legacy of a ‚West-centric‘ discipline. Στο: Third World Quarterly 34.
Young, Robert J. C: Μεταποικιοκρατία: Μεταποικιοκρατία. Μια ιστορική εισαγωγή. Οξφόρδη: Blackwell Publishing.