Εριστική διαλεκτική (Άρθουρ Σοπενχάουερ)

Ο Άρθουρ Σοπενχάουερ ήταν Γερμανός φιλόσοφος, συγγραφέας και πανεπιστημιακός λέκτορας. Γόνος οικογένειας εμπόρων, γεννήθηκε στο Ντάνζιγκ το 1788. Το 1803/1804 ο Σοπενχάουερ πραγματοποίησε ένα εκπαιδευτικό ταξίδι στην Ευρώπη. Στη συνέχεια σπούδασε ιατρική στο Γκέτινγκεν και στη συνέχεια φιλοσοφία στο Βερολίνο. Ο Σοπενχάουερ απέκτησε και το διδακτορικό του στη φιλοσοφία το 1813. Το 1819 εκδόθηκε το κύριο έργο του Die Welt als Wille und Vorstellung (Ο κόσμος ως θέληση και φαντασία). Ένα χρόνο αργότερα άρχισε να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Λόγω μιας επιδημίας, ο Σοπενχάουερ κατέφυγε στη Φρανκφούρτη το 1831, όπου πέθανε το 1860.

 

Εριστική διαλεκτική – Η τέχνη του να είσαι σωστός

„Η εριστική διαλεκτική είναι η τέχνη της διαμάχης, και της διαμάχης με τέτοιο τρόπο ώστε να έχει κανείς δίκιο, δηλαδή per fas et nefas (με το σωστό και με το λάθος)“. (Schopenhauer 2019, 10)

Ο Άρθουρ Σοπενχάουερ περιγράφει τη „φυσική[] κακία“ (ό.π., 10), την „έμφυτη ματαιοδοξία“ (ό.π., 10 στ.) και τη „γαργαλιότητα“ (ό.π., 11) ως βασικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά και ταυτόχρονα ως αιτίες για την αναγκαιότητα της Εριστικής Διαλεκτικής. Το πρώτο σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν είναι κατά βάση ειλικρινείς και δεν λένε απλώς την αλήθεια. Η ματαιοδοξία στοχεύει στο γεγονός ότι δεν θέλουμε να κάνουμε λάθος και ότι ο συνομιλητής μας δεν πρέπει να έχει δίκιο. Τέλος, η φλυαρία σημαίνει ότι οι άνθρωποι πρώτα μιλούν και μετά σκέφτονται (βλ. Schopenhauer 2019).

Τι σημαίνει όμως στην πραγματικότητα η Εριστική Διαλεκτική; Όπως έχει ήδη γίνει σαφές από το παραπάνω απόσπασμα, η Εριστική Διαλεκτική έχει να κάνει με το να είμαστε σωστοί όταν συζητάμε, per fas, δηλαδή με επιτρεπτό τρόπο, και per nefas, δηλαδή με ανεπίτρεπτο τρόπο. Με επιτρεπτό τρόπο σημαίνει να λες την αλήθεια, αλλά με ανεπίτρεπτο τρόπο σημαίνει να μην λες την αλήθεια. Αν συνειδητοποιήσουμε εκ των υστέρων ότι κάναμε λάθος, πρέπει να το κάνουμε να φαίνεται σαν να είχαμε δίκιο (βλ. Schopenhauer 2019): „το αληθινό πρέπει να φαίνεται ψευδές και το ψευδές πρέπει να φαίνεται αληθινό“ (Schopenhauer 2019, 11).

Ένας ισχυρισμός μπορεί να εξεταστεί, αφενός, από την άποψη της αντικειμενικής του αλήθειας και, αφετέρου, από την άποψη της εγκυρότητάς του με τον συνομιλητή. Στην Εριστική Διαλεκτική, αυτό που έχει σημασία δεν είναι η αλήθεια του ισχυρισμού, αλλά αν μπορούμε να τον υπερασπιστούμε αναλόγως και αν γίνεται επίσης αποδεκτός ως αληθινός από τον συνομιλητή. „Ως εκ τούτου προκύπτει ότι αυτός που διαφωνεί δεν μάχεται κατά κανόνα για την αλήθεια, αλλά για την πρότασή του“ (Schopenhauer 2019, 12). Το ενδιαφέρον για την αλήθεια δίνει τη θέση του στο ενδιαφέρον για τη ματαιοδοξία (βλ. Schopenhauer 2019).

Η εριστική διαλεκτική πρέπει να διακρίνεται από τη λογική, δηλαδή την καθαρή αντικειμενική αλήθεια, καθώς και από τη σοφιστική, τον ισχυρισμό ψευδών προτάσεων, διότι τόσο η λογική όσο και η σοφιστική προϋποθέτουν ότι γνωρίζουμε την αλήθεια. Επειδή όμως, σύμφωνα με τον Σοπενχάουερ, δεν γνωρίζουμε τι είναι η αλήθεια, μπορούμε να την αγνοήσουμε στη διαμάχη. Έτσι, η Εριστική Διαλεκτική μπορεί μάλλον να θεωρηθεί ως η „λογική του φαίνεσθαι“ (Schopenhauer 2019, 20).

 

Σχετικά με τη μεταφορική της διαμάχης

Είναι εντυπωσιακό ότι ο Σοπενχάουερ χρησιμοποιεί για τη διαμάχη μεταφορές που έχουν πολεμικό χαρακτήρα – π.χ. επίθεση και άμυνα, επιτιθέμενος και αμυνόμενος, αντίπαλοι, όπλα, νικητές, διαμάχη, χτύπημα καθώς και μάχη. Επιπλέον, παρομοιάζει τη διαμάχη με την ξιφασκία: „να χτυπάς και να αποκρούεις, αυτό είναι που έχει σημασία, όπως ακριβώς και στη διαλεκτική: είναι μια πνευματική τέχνη της ξιφασκίας“ (Schopenhauer 2019, 21 στ.). Οι Lakhoff και Johnson σημειώνουν ότι οι μεταφορές επηρεάζουν όχι μόνο τη γλώσσα αλλά και τη σκέψη και τη δράση. Σύμφωνα με αυτό, όταν συζητάμε, επιτιθέμεθα και υπερασπιζόμαστε τον ισχυρισμό μας. Θέλουμε να νικήσουμε τον αντίπαλό μας και να κερδίσουμε τη συζήτηση έχοντας δίκιο (βλ. Lakhoff/ Johnson 2007).

Πώς όμως κάποιος παραμένει σωστός σε μια συζήτηση; Ο Σοπενχάουερ κάνει λόγο για βοηθήματα, για ένα „άνισα κατανεμημένο φυσικό χάρισμα“ (Schopenhauer 2019, 13) – ανάλογα με την εξυπνάδα του ατόμου. Για τον σκοπό αυτό, απαριθμεί 38 λεγόμενα τεχνάσματα, τα οποία παρατίθενται παρακάτω (βλ. Schopenhauer 2019).

 

Τεχνασμάτων

– Τέχνασμα 1: Επέκταση

– Τέχνασμα 2: Ομοφωνία

– Τέχνασμα 3: Απολυτοποίηση

– Τέχνασμα 4: Παράκαμψη

– Τεχνούργημα 5: Υποθέσεις ad populum και ex concessis

– Τέχνασμα 6: Κρυφό petitio principii

– Τέχνασμα 7: Επιτρέποντας περισσότερα από τα αναγκαία

– Τέχνασμα 8: Πρόκληση με ερωτήσεις

– Τέχνη 9: Παραχώρηση παρακάμψεων

– Τέχνασμα 10: Παραχώρηση από πρόκληση

– Τέχνασμα 11: Επαγωγή από παραχωρήσεις

– Τέχνασμα 12: Ευφημισμοί και δυσφημισμοί

– Τεκμήριο 13: Μικρότερο κακό

– Τέχνασμα 14: Διεκδίκηση του δικαιώματος

– Τέχνασμα 15: Προσποίηση

– Τέχνασμα 16: Ad populum

– Τέχνασμα 17: Σοφιστεία

– Τέχνασμα 18: Διακοπή της συζήτησης

– Κόλπο 19: Μετατροπή των επιχειρημάτων σε γενικότητες

– Τέχνασμα 20: Απόκτηση αποδείξεων με μυστικότητα

– Τέχνασμα 21: Παίζοντας στρατηγήματα

– Τέχνασμα 22: Εξαπάτηση του επιχειρήματος ως petitio

– Κόλπο 23: Πρόκληση υπερβολών

– Κόλπο 24: Αναίρεση μέσω των συνεπειών

– Κόλπο 25: Αναίρεση με αντιπαράδειγμα

– Κόλπο 26: Αναδίπλωση

– Τρικ 27: Ανάπτυξη της πρόκλησης

– Τρικ 28: Argumentum ad auditores

– Κόλπο 29: Αντιπερισπασμός

– Τρικ 30: Επίκληση στην αυθεντία

– Τέχνασμα 31: Έκφραση ακατανόησης, ισχυρισμός της ακατανόητης κατάστασης

– Κόλπο 32: Αναίρεση με αναδρομή

– Τέχνασμα 33: Άρνηση της δυνατότητας εφαρμογής

– Τέχνασμα 34: Περίγραμμα

– Κόλπο 35: Argumentum ab utili

– Τέχνασμα 36: Προσομοιωμένο επιχείρημα

– Τέχνασμα 37: Αντίκρουση ισχυρισμού με αποδεικτικά στοιχεία

– Τρικ 38: Ad personam (βλ. Schopenhauer 2019)

 

 

Βιβλιογραφία

Lakhoff, George/ Johnson, Mark (2007): Living in Metaphors. Η κατασκευή και η χρήση των γλωσσικών εικόνων. 5η έκδ. Χαϊδελβέργη: Carl-Auer-Systeme.

Schopenhauer, Arthur (2019): Η τέχνη του να έχεις δίκιο. 16η έκδ. Αμβούργο: Nikol.