Εκκοσμίκευση

Ο όρος εκκοσμίκευση δεν είναι σαφώς καθορισμένος, αλλά αμφισβητείται. Προέρχεται από τη λατινική λέξη saeculum και σημαίνει „εποχή“, „αιώνας“, αλλά και „κόσμος“ ή „κοσμικός (σκεπτόμενος)“ (DWDS 2019). Μια πιθανή περιγραφή είναι αυτή της εκκοσμίκευσης ως μια κοσμοθεωρία στην οποία η ιδέα ενός Θεού ως κατευθυντήριας δύναμης, „έχει αντικατασταθεί από μια ιδέα στην οποία ο ίδιος ο άνθρωπος είναι η πηγή, το έδαφος και το πρότυπο της γνώσης και της δράσης“ (Raes 1986, 31). Η εκκοσµίκευση σηµαίνει έτσι ότι „οι εκκλησίες δεν προσφέρουν πλέον µια πνευµατική αρχή που ρυθµίζει τις κοινωνικές δοµές στο σύνολό τους“ (Valadier 1986, 35), αλλά „ο άνθρωπος […] γίνεται το µέτρο όλων των πραγµάτων“ (Schrey 1981, 4). Αυτή είναι η κατάσταση σήμερα στη Γερμανία, όπως και στις περισσότερες βιομηχανικές χώρες του κόσμου. „Ο πολιτισμός μας βασίζεται στις σύγχρονες φυσικές επιστήμες και βρίσκει την έκφρασή του σε αυτές“ (Raes 1986, 13).

Αρχές της εκκοσμίκευσης

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι „η σύγχρονη κοινωνία μας δεν βρίσκεται σε καμία περίπτωση σε διαδικασία εκκοσμίκευσης μόνο τώρα“ (Raes 1986, 13). „Από την εποχή της Αναγέννησης, δεν είναι πλέον αυτονόητο ότι η κοσμική εξουσία βρίσκει τη δικαίωσή της στη θρησκεία“ (Valadier 1986, 37). Ήδη από την ανάπτυξη των επιστημών, οι οποίες αντιτάσσουν στην απλή πίστη κάτι άλλο, η εκκοσμίκευση εξελίσσεται επίσης. „Επεξηγηματικά μοντέλα του κόσμου που βασίζονται στις φυσικές επιστήμες […] υπάρχουν […] εδώ και τρεισήμισι αιώνες“ (Raes 1986, 14). Αυτά αναπτύχθηκαν και εμβαθύνθηκαν περαιτέρω και από τον „19ο αιώνα, τελικά, […] το σύνολο της αισθητά αντιληπτής πραγματικότητας, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του ανθρώπου, αποτελεί αντικείμενο επιστημονικής ανάλυσης“ (Raes 1986, 14).

Τελικά, η επιστήμη αποκτά τόσο υψηλό κύρος ώστε „[α]λλά όσα δεν μπορούν να αποδειχθούν επιστημονικά […] απορρίπτονται και εξαλείφονται συστηματικά“ (Raes 1986, 17 στ.). Η εκκοσμίκευση, για παράδειγμα, μπορεί να θεωρηθεί ως „το αποτέλεσμα της σχέσης του ανθρώπου με τον άνθρωπο και τη φύση“ (Valadier 1986, 36). Καμία θρησκεία δεν είναι απαραίτητη γι‘ αυτό, αλλά „[η] ανθρωπολογία παίρνει τη θέση της θεολογίας“ (Schrey 1981, 4).

Στην πορεία του χρόνου, ωστόσο, η εκκοσμίκευση συνάντησε πάντοτε αντίσταση και διαμορφώθηκε από πολλά ιστορικά γεγονότα (βλ. Schrey 1981, 2). Για παράδειγμα, ορισμένοι άνθρωποι ένιωσαν να απειλούνται από την απώλεια μιας υποτιθέμενης απόλυτης βεβαιότητας της „αλήθειας της πίστης“ (βλ. Schrey 1981, 1 στ.). Επιπλέον, η ίδια η εκκοσμίκευση έχει επίσης αλλάξει, π.χ. ο Schrey περιγράφει: „Η εκκοσμίκευση ως εκκοσμίκευση των χριστιανικών εννοιών μετατρέπεται σε εκκοσμίκευση ως απομάκρυνση από τη χριστιανική προέλευση“. (Schrey 1981, 5)

Αξίες και κανόνες σήμερα

Η εκκοσμίκευση μιας κοινωνίας δεν σημαίνει ότι είναι απαλλαγμένη από αξίες και κανόνες. Ακόμη και σε ένα μη θρησκευτικό πλαίσιο, „αυτό που αναγνωρίζεται, συνιστάται, γίνεται σεβαστό και […] γίνεται το πρότυπο λήψης αποφάσεων και προσανατολισμού της κοινωνικής δράσης“ (Raes 1986, 27). Έτσι, υπάρχουν κοινωνικοί κανόνες ακόμη και εκεί όπου έχει επικρατήσει η εκκοσμίκευση. Η εκκοσµίκευση είχε ως αποτέλεσµα „οι κοινωνικές αυτές αξίες να έχουν σαφώς προτεραιότητα“ (Raes 1986, 28) έναντι των θρησκευτικών αξιών. Αυτές οι κοινωνικές αξίες δεν δίνονται από μια ανώτερη δύναμη, αλλά αποτελούν κατά μία έννοια „συμφωνία των πολιτών“ (Valadier 1986, 36). Ως αποτέλεσμα, η ανθρώπινη κοινωνία βρίσκεται πλέον σε μια „διαρκή σύγκρουση για τις κοινές βάσεις δράσης“ (Valadier 1986, 40). Αυτό είναι επίσης ορατό στη σημερινή κοινωνία, η οποία είναι „σαφώς ήδη το αποτέλεσμα της εκκοσμίκευσης“ (Raes 1986, 33).

Ωστόσο, δεν έχει απλώς εξαφανιστεί όλη η θρησκεία. Οι θρησκείες εξακολουθούν να είναι παρούσες, αλλά έχουν υποβιβαστεί και υποβιβάζονται „στην ιδιωτική σφαίρα του ατόμου ή της οικογένειας“ (Raes 1986, 11). Έτσι, που επιφέρει η εκκοσμίκευση, δεν έχουν πλέον άμεση επιρροή στο κράτος και την πολιτική.

Λογοτεχνία

DWDS – Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache (επιμ.): Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. https://www.dwds.de/wb/s%25C3%25A4kularisieren [02.02.2019].

Raes, Jean (1986): Secularisation (Εκκοσμίκευση). Στο: Kerber, Walter (επιμ.): Secularisierung und Wertewandel. Αναλύσεις και προβληματισμοί για την κοινωνική κατάσταση στην Ευρώπη. Μόναχο: Peter Kindt, 11-34 (= Fragen einer neuen Weltkultur. Δημοσιεύσεις του προγράμματος έρευνας και μελέτης του Ιδρύματος Rottendorf στη Φιλοσοφική Σχολή, τόμος 2).

Schrey, Heinz-Horst (1981): Εισαγωγή. Στο: ders. (επιμ.): Εκκοσμίκευση. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1-48 (= Wege der Forschung, τόμος CDXXIV).

Valadier, Paul (1986): Κριτικά ερωτήματα για την εκκοσμίκευση. Στο: Kerber, Walter (επιμ.): Secularisierung und Wertewandel. Αναλύσεις και προβληματισμοί για την κοινωνική κατάσταση στην Ευρώπη. Μόναχο: Peter Kindt, 35-52 (= Fragen einer neuen Weltkultur. Δημοσιεύσεις του προγράμματος έρευνας και μελέτης του Ιδρύματος Rottendorf στη Φιλοσοφική Σχολή, τόμος 2).